Bu sayfada sinemanın sorunları, tartışmaları hususlar, gündem olanlar ya da olması gerekenleri görüyorsunuz. Sıkıntımız, sinema sayfasının ülke sinema niyetine ve pratiğine katkı sağlaması. Bu niyet ile hareket ettiğimizde sinema lisanı ögelerinin her başlığını genel ve özel manada ele almak gerekiyor. kimi bazı dikkat çekmek, kimi birtakım yalnızca soru sormak, kimi vakit de yanıt ve tahlil önerisi sunmaktır, sistemimiz.
Bu bakış açısıyla hareket ederek sinema lisanının en kıymetli başlıklarından olan oyunculuk sıkıntısına göz atalım isteriz.
EN BAŞTA TİYATRO VARDI!
Öncelikle vurgulamak gerekir ki insan, birinci sinemadan beri sinema perdesinde var olan ögedir. Başlarda sinemalar belgesel nitelikli haber görüntüleri olduğundan tam olarak oyunculuk diye bir şeyden bahsedilmezdi. daha sonraları sinemanın sanat olma hüviyeti netleşip, teoriden pratiğe yelpaze genişleyince oyunculuk da önemli hususlar ortasına girdi.
Sinemanın temeli olan sahneleme hususu, sinemadan fazlaca evvel var olan tiyatro sanatının deneyimi ile uygulandı uzun mühlet. O kadar etkilendi ki sinema tiyatrodan, müstakil sanat olabilmesi için tiyatrodan sıyrılması gerektiği bile konuşuldu. Hakikaten ülkemizde tiyatro tesiri daha sonrasında “yönetmenler dönemi” dediğimiz bir kademe oluştu. Bütün dünyada bu biçimdeydi ve bu durumun en besbelli gözlendiği alan oyunculuk oldu.
TİYATRODAN SIYRILMALI MI?
Oyunculuk denen hususun tiyatro ile var olması ya da tiyatroyu var etmesi durumu izah açısından elde tutulması gereken bir unsur. Sinemada da oyunculuk paradigmasının tiyatro ile başlaması da anlaşılır. Fekat sinemanın müstakil bir sanat alanı ve usul itibariyle tiyatrodan fazlaca epeyce farklı olması, oyunculuğun teorisini ve pratiğini bir daha yorumlattı. ‘Kamera önü oyunculuk’ denen olgu buradan neşet etti. Tiyatro oyunculuğu ile sinema oyunculuğunu ayıran temel nokta da kameranın varlığı oldu.
Tiyatroda oyunculuk denen şeyin başlayan ve biten bir şey olması, yenidenının kelam konusu olmaması, en önde oturan izleyicinin de en son koltuktakinin de duyabilmesi ve mimikleri anlayabilmesi ismine ‘büyük oynamak’ dediğimiz bir durum kelam konusudur. halbuki sinemada tekraren yine yapma imkanı vardır. Üstelik bütün izleyicilere birebir aralıktadır oyuncu. Yani epey yakındır. Haliyle ‘büyük’ değil, ‘kıvamında’ oynanması gerekir.
Şener Şen
Tiyatroda izleyici ile birebir havayı solurken, sinemada yalnızca teknik grup ile bir ortada olma durumları her iki metot içindeki sahicilik durumunu etkiliyor, elbette. Başlangıçta sinema dezavantajlı görünse de vakit içinde sinema oyunculuğunun uygulaması ve ideolojisi ile durum farklılaşır. Hatta sinema sinemalarında ‘tiyatral oynamak’ üzere eleştirel bir durum da kelam konusudur. Nuri Bilge Ceylan’ın kamera gerisi imajlarında oldukçaça izlenen, oyuncularıyla münakaşaya varan, oyunculuk teorisinin gözden geçirilmesi gerektiğini vurgulayan durum da bu tablonun bir ögesidir.
FARKLI ALANLAR VE FARKSIZLIKLAR
Sinemada ticari ve bağımsız yapım-yöntem çeşitliliğinin ortaya çıkardığı farklılıklardan biri bir daha oyunculuk. Ticari üretimler tiyatroya ve tiyatral olana daha yakın. Bağımsız sinemada ise sahicilik ve yol devreye girer. Ve oyunculuk noktasında tiyatrodan uzaklaşılmaya başlanır. Sahicilik sözünün tam olarak karşıladığı durum oyunculuk açısından hayata yaklaşır. Mümkün olduğu kadar ‘oynamadan oynamak’ durumu devreye girer. Amatör oyuncuların kullanılması ya da bilhassa tanıdık simalardan kaçınılmasının niçini de budur. Bilhassa İran Sinemasında 90’lı senelerdan daha sonra gördüğümüz, dünyanın kimi bölgelerinde çeşitli devirlerde ülke sinemalarının ve akımların da (Fransız Yeni Dalga, Güney Amerika Sineması, vs) başat özelliği olan gerçek oyunculuk hassasiyetinin temelinde de bu yatar.
ÖRNEKLEMEK GEREKİRSE…
Oyunculuğun teorisi ve ideolojisi noktasında derinlemesine tahlil için vurgulanacak epeyce başlık var elbette. Her birine burada giremeyiz. Sıkıntımız esasen dikkat çekmek. Son olarak kelam konusu gerçek oyunculuk örneği olabilecek isimlerden kelam edelim.
Ülke sinemamızdan bahsederek ilerleyelim…
Şener Şen, değişik biçimde tiyatral oyunculuk ve gerçek oyunculuk noktasında birinci örneklerden biri olabilir. Yeşilçam periyodu oyunculuğu çoklukla ticari sinema kaidelerine nazaranydi. Son periyot oyunculuğu ise seçici ve artık daha gerçek idi. Gönül Yarası ve Eşkiya son devir oyunculuğuna dair örnektir.
Oyunculuk kelam konusu olduğunda her daim metinlerde yer verdiğimiz ve nahif örneklerden olan isim Setsuko Hara’dır. Japon direktör Yasujiro Ozu sinemalarında rol alan, dönüşüm geçiren Japonya’nın lokal ve gerçek tarafını temsil eden rollerde yer alan Hara, Ozu vefat ettikten daha sonra sinemayı da bırakır. Yalnızca oyunculuğu değil, iş alanını da bu biçimdece gerçek bir yerdeydi.
Setsuko Hara
İran sinemasının Türkiye’de de sevilen örneklerinde oldukçaça gördüğümüz Reza Naji de amatör oyuncu kontenjanından sinemaya giren ve ilerleyen bir isimdir. Serçelerin Müziği, Cennetin Çocukları, Baran üzere sinemalarda yer alan Naji, sinemanın zileyiciye ulaştırmak istediği hissin transferi noktasında olumlu katkı sağlayan üslubu ile dikkat çekiyor.
Reza Naji
Kelam konusu Hollywood olduğunda gerçek oyunculuk örneği bulmak nitekim epey sıkıntı. Çünkü ticari teknikle yapılan sinemalarda amaç olağan olarak daha epey kişinin izlemesi. Sinemasal anlatı ve metot problemi ikinci planda kalır. Fakat kimi direktörlerin usul arayışına katkı sağlayabilecekleri müstesna örneklerde gerçek sinema oyunculuğu diyebileceğimiz örneklerle karşılaşabiliyoruz.
Matthew McConaughey, Brad Bitt, Nicole Kidman, Kate Winslet üzere kimi isimler son periyotta çeşitli dizi ve sinemalarda kelam konusu oyunculuğa yakın hal ortaya koydular. McConaughey True Detektive’de, Kate Winslet Mare of Easttown’da, Nicole Kidman Dogville’de, Brad Pitt Hayat Ağacı’nda tanınan yaklaşımın uzağında oyunculuk ortaya koymuştu.
Bu bakış açısıyla hareket ederek sinema lisanının en kıymetli başlıklarından olan oyunculuk sıkıntısına göz atalım isteriz.
EN BAŞTA TİYATRO VARDI!
Öncelikle vurgulamak gerekir ki insan, birinci sinemadan beri sinema perdesinde var olan ögedir. Başlarda sinemalar belgesel nitelikli haber görüntüleri olduğundan tam olarak oyunculuk diye bir şeyden bahsedilmezdi. daha sonraları sinemanın sanat olma hüviyeti netleşip, teoriden pratiğe yelpaze genişleyince oyunculuk da önemli hususlar ortasına girdi.
Sinemanın temeli olan sahneleme hususu, sinemadan fazlaca evvel var olan tiyatro sanatının deneyimi ile uygulandı uzun mühlet. O kadar etkilendi ki sinema tiyatrodan, müstakil sanat olabilmesi için tiyatrodan sıyrılması gerektiği bile konuşuldu. Hakikaten ülkemizde tiyatro tesiri daha sonrasında “yönetmenler dönemi” dediğimiz bir kademe oluştu. Bütün dünyada bu biçimdeydi ve bu durumun en besbelli gözlendiği alan oyunculuk oldu.
TİYATRODAN SIYRILMALI MI?
Oyunculuk denen hususun tiyatro ile var olması ya da tiyatroyu var etmesi durumu izah açısından elde tutulması gereken bir unsur. Sinemada da oyunculuk paradigmasının tiyatro ile başlaması da anlaşılır. Fekat sinemanın müstakil bir sanat alanı ve usul itibariyle tiyatrodan fazlaca epeyce farklı olması, oyunculuğun teorisini ve pratiğini bir daha yorumlattı. ‘Kamera önü oyunculuk’ denen olgu buradan neşet etti. Tiyatro oyunculuğu ile sinema oyunculuğunu ayıran temel nokta da kameranın varlığı oldu.
Tiyatroda oyunculuk denen şeyin başlayan ve biten bir şey olması, yenidenının kelam konusu olmaması, en önde oturan izleyicinin de en son koltuktakinin de duyabilmesi ve mimikleri anlayabilmesi ismine ‘büyük oynamak’ dediğimiz bir durum kelam konusudur. halbuki sinemada tekraren yine yapma imkanı vardır. Üstelik bütün izleyicilere birebir aralıktadır oyuncu. Yani epey yakındır. Haliyle ‘büyük’ değil, ‘kıvamında’ oynanması gerekir.
Şener Şen
Tiyatroda izleyici ile birebir havayı solurken, sinemada yalnızca teknik grup ile bir ortada olma durumları her iki metot içindeki sahicilik durumunu etkiliyor, elbette. Başlangıçta sinema dezavantajlı görünse de vakit içinde sinema oyunculuğunun uygulaması ve ideolojisi ile durum farklılaşır. Hatta sinema sinemalarında ‘tiyatral oynamak’ üzere eleştirel bir durum da kelam konusudur. Nuri Bilge Ceylan’ın kamera gerisi imajlarında oldukçaça izlenen, oyuncularıyla münakaşaya varan, oyunculuk teorisinin gözden geçirilmesi gerektiğini vurgulayan durum da bu tablonun bir ögesidir.
FARKLI ALANLAR VE FARKSIZLIKLAR
Sinemada ticari ve bağımsız yapım-yöntem çeşitliliğinin ortaya çıkardığı farklılıklardan biri bir daha oyunculuk. Ticari üretimler tiyatroya ve tiyatral olana daha yakın. Bağımsız sinemada ise sahicilik ve yol devreye girer. Ve oyunculuk noktasında tiyatrodan uzaklaşılmaya başlanır. Sahicilik sözünün tam olarak karşıladığı durum oyunculuk açısından hayata yaklaşır. Mümkün olduğu kadar ‘oynamadan oynamak’ durumu devreye girer. Amatör oyuncuların kullanılması ya da bilhassa tanıdık simalardan kaçınılmasının niçini de budur. Bilhassa İran Sinemasında 90’lı senelerdan daha sonra gördüğümüz, dünyanın kimi bölgelerinde çeşitli devirlerde ülke sinemalarının ve akımların da (Fransız Yeni Dalga, Güney Amerika Sineması, vs) başat özelliği olan gerçek oyunculuk hassasiyetinin temelinde de bu yatar.
ÖRNEKLEMEK GEREKİRSE…
Oyunculuğun teorisi ve ideolojisi noktasında derinlemesine tahlil için vurgulanacak epeyce başlık var elbette. Her birine burada giremeyiz. Sıkıntımız esasen dikkat çekmek. Son olarak kelam konusu gerçek oyunculuk örneği olabilecek isimlerden kelam edelim.
Ülke sinemamızdan bahsederek ilerleyelim…
Şener Şen, değişik biçimde tiyatral oyunculuk ve gerçek oyunculuk noktasında birinci örneklerden biri olabilir. Yeşilçam periyodu oyunculuğu çoklukla ticari sinema kaidelerine nazaranydi. Son periyot oyunculuğu ise seçici ve artık daha gerçek idi. Gönül Yarası ve Eşkiya son devir oyunculuğuna dair örnektir.
Oyunculuk kelam konusu olduğunda her daim metinlerde yer verdiğimiz ve nahif örneklerden olan isim Setsuko Hara’dır. Japon direktör Yasujiro Ozu sinemalarında rol alan, dönüşüm geçiren Japonya’nın lokal ve gerçek tarafını temsil eden rollerde yer alan Hara, Ozu vefat ettikten daha sonra sinemayı da bırakır. Yalnızca oyunculuğu değil, iş alanını da bu biçimdece gerçek bir yerdeydi.
Setsuko Hara
İran sinemasının Türkiye’de de sevilen örneklerinde oldukçaça gördüğümüz Reza Naji de amatör oyuncu kontenjanından sinemaya giren ve ilerleyen bir isimdir. Serçelerin Müziği, Cennetin Çocukları, Baran üzere sinemalarda yer alan Naji, sinemanın zileyiciye ulaştırmak istediği hissin transferi noktasında olumlu katkı sağlayan üslubu ile dikkat çekiyor.
Reza Naji
Kelam konusu Hollywood olduğunda gerçek oyunculuk örneği bulmak nitekim epey sıkıntı. Çünkü ticari teknikle yapılan sinemalarda amaç olağan olarak daha epey kişinin izlemesi. Sinemasal anlatı ve metot problemi ikinci planda kalır. Fakat kimi direktörlerin usul arayışına katkı sağlayabilecekleri müstesna örneklerde gerçek sinema oyunculuğu diyebileceğimiz örneklerle karşılaşabiliyoruz.
Matthew McConaughey, Brad Bitt, Nicole Kidman, Kate Winslet üzere kimi isimler son periyotta çeşitli dizi ve sinemalarda kelam konusu oyunculuğa yakın hal ortaya koydular. McConaughey True Detektive’de, Kate Winslet Mare of Easttown’da, Nicole Kidman Dogville’de, Brad Pitt Hayat Ağacı’nda tanınan yaklaşımın uzağında oyunculuk ortaya koymuştu.