İstanbul’un maneviyat dünyasına açılan tekkelerinin tarihi aslında fethin öncesine uzanıyor. Bahçekapı’daki Pir Mehmet Geylani Tekkesi, Cankuran’daki Akbıyık Tekkesi ve Beykoz’daki Akbaba Tekkesi tekkeler İstanbul’un öncü tekkeleri içinde sayılıyor. Büyük İstanbul Tarihi ansiklopedisindeki bilgilere göre İstanbul’un fethinden 100 yıl daha sonra 75 civarında yalnızca Suriçi’nde tekke varmış. bir daha birebir kaynağa göre özgün tekkelerin yanı sıra fethin birinci periyotlarında hizmet veren Sümbülefendi, Küçükayasofya ve Akşemsettin Camii ve tekkeleri ise sıklıkla cami-tekkeye dönüştürülmüş olan, birtakım Bizans manastır ve kiliseler olarak uzun yıllar hizmetlerini sürdürmüşler. Tarikat pirlerinin gömülü olduğu türbeler, ibadet edilen semahane ya da tevhidhaneler, yemeklerin hazılandığı mutfak, muhiplerinin kabirlerinin bulunduğu hazire, derviş odaları, mabeyin, fırın, taamhane, harem, musiki aletlerinin bulunduğu zakirbaşı odası, sohbet için ayrılan meydan odası ya da kahve ocağı üzere kısımlar hem de bu tekkelerin ortak mimari özellikleri olarak da ortaya çıkıyor. Özbek, Hindi ve Afgan tekkelerinin yanında bir cins cüzam hastanesi olarak faaliyet gösteren Üsküdar’daki Miskinler Tekkesi, kimsesiz yaşlı bayanların barındığı Eyüp İdrisköşkü’ndeki Hatuniye Tekkesi, Osmanlı spor tarihinde değerli yeri olan Unkapanı’ndaki Pehlivanlar Tekkesi ya da güreş ve okçuluk talimi yapılan Okmeydanı’ndaki Okçular Tekkesi üzere farklı alanlarda hizmet veren tekkeleri de anmak gerekir.
KİMİ YIKILDI KİMİ SATILDI
Ayşe Olgun küratör Erkan Doğanay’le sergiyi gezdi.
Ansiklopediden öğrendiğimize bakılırsa fetihle bir arada ise sayıları süratle artmış bu yerler farklı tarikat ve kümelere ilişkin olarak yüzseneler uzunluğu bilhassa Müslümanların çoğunluk olarak yaşadıkları mahallelerde hizmetlerini sürdürmüş. Devletin siyasi ve dini yapılanmasında kıymetli rolü olan İstanbul tekkelerindeki kültürel hayat bilindiği üzere 1925 yılında çıkarılan “tekke ve zaviyelerin kapatılma kanunu”yla birlikte sekteye uğramış. Akabinde da tekkelerin bir kısmı cami olarak kullanılmış, uygun olmayanlar ise vakıflar tarafınca yıktırılarak yerleri satılmış, bir kısmı mesken, bir kısmı depo ya da okul olarak kiraya verilmiş. Çok büyük bir kısmı ise vakit ortasında harabeye dönerek çökmüş ya da yangınlarda ortadan kalkmış. İstanbul’da Cumhuriyet daha sonrası en büyük yıkımın tekkelerde yaşandığını söylemek yanlış olmaz. Bugün ayakta kalan hudutlu sayıdaki Kasımpaşa’daki Birebir Ali Baba Tekkesi, Karagümrük’teki Nurettin Cerrahî Tekkesi ve Fatih’teki Ümmü Kenan Tekkesi ya da Galata Mevlevîhanesi Müzesi İstanbul’daki tasavvuf kültürüne dair kıymetli bilgilere uğraşacağımız adreslerin başında gelir. bir daha son senelerda Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafınca bir daha restore edilerek ayağa kaldırılan Yenikapı Mevlevîhanesi, Bahariye Mevlevîhanesi, Davutpaşa’da Beşikçizade Tekkesi, Eyüp’te Hatuniye, Mustafa Selami Efendi, Pir Murad Efendi, Vezir ve Oluklubayır tekkeleri, Eğrikapı’da Buyruk Buharî Tekkesi, Sütlüce’de Hasırîzade Tekkesi, Kasımpaşa’da Turabî Baba Tekkesi, Üsküdar’da Nalçacı Halil Efendi Dergâhı üzere bugün eğitim, kültür faaliyetlerinun yapıldığı bu yerler ise bu tekkelerin mimari yapılarını ayakta tuttukları için kıymetli adreslerdir.
UNUTULAN YÜZLERİ
Derviş kıyafetleri.
İşte yaklaşık 100 yıl evvel alınan bir kararla kapılarına kilit vurulan İstanbul’un tekkeleri geçtiğimiz günlerde Sultanahmet’teki Türk İslam Yapıtları Müzesi’nde açılan “İstanbul’da Tasavvufi Hayat” standıyla bir daha gün yüzüne çıktı. Tasavvuf külçeşidinin sanatsal, siyasi ve mimari yüzüne ışık tutan standın proje danışmanları içinde Nurhan Atasoy, Ruhi Ayangil, Süleyman Berk, Nilgün Gencer ve Sinan Genim üzere isimler bulunuyor. Stantta tekkelerde kullanılan mutfak eşyasından, musiki aletlerine, derviş kıyafetlerinden duvarlardaki çizgi yapıtlarına kadar tekke ömrünü yansıtan ve günümüze ulaşmış eserler dikkat çekiyor. hem de bu yapıtlardan ilhamla İstanbul Beyoğlu Refia Övüç Olgunlaşma Estitüsü’ndeki yedi farklı atölyede yaklaşık 60 kişilik bir grup tarafınca üretilen eserler de stantta ziyaretçilerin beğenisine sunuluyor. İstanbul Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nün ortak projesi olarak hayata geçen bu çalışma 10 Ocak 2023 tarihine kadar görülebilir. Nakış, Sınır ve Tezhip, Giysi Üretim Teknolojileri, Kuyumculuk ve El Sanatları atölyelerinden çıkan eser ve mamüllerin yer aldığı sergiyi küratör Erkan Doğanay ve Türk İslam Yapıtları Müzesi Müdürü Ekrem Aytar ile birlikte gezdik. Stant İstanbul’un bugün ayaktaki tekkelerini yorumlayan bir minyatür yapıtla başlıyor. Dokumacılık atölyesinde pir ve derviş başlıkları, jenerasyonları, cübbe ve gömlekler asıllarına sadık kalınarak hazırlanmış. Tekke ve türbelerin duvarlarındaki sınır yapıtları de bir daha yorumlanmış.
Tekke Sancağı.
Dokuma sanatkarı Elizabeth Strub Madzar ise çizgi yapıtlarını yorgan ve kumaşlara işleyerek alanında özgün bir çalışmayla stantta yer alan isimler içinde. Ayrıyeten Malik Aksel koleksiyonundan sınır yapıtlarını de bu stantta görmek mümkün. bir daha çizgi alanında yapılmış birinci animasyon yapıtlardan biri olarak bilinen Sezer Tansuğ’un “Amentü gemisi” ise bir daha standın dikkat çeken kesimleri içinde. Üstelik bu değerli yapıttan ilhamla Beyoğlu Olgunlaşma Enstitüsü’nün kuyumcu atölyesinde çizgi yapıtlarından üretilen kolye, broş ve aksesuarlar da standın en özgün yapıtları içinde yer alıyor. Stantta beğendiğiniz mamüllerin bir kısmını ise ondan sonrasında enstitünün Beyoğlu ve Galataport’taki dükkanlarından satın alabilirsiniz.
KİMİ YIKILDI KİMİ SATILDI
Ayşe Olgun küratör Erkan Doğanay’le sergiyi gezdi.
Ansiklopediden öğrendiğimize bakılırsa fetihle bir arada ise sayıları süratle artmış bu yerler farklı tarikat ve kümelere ilişkin olarak yüzseneler uzunluğu bilhassa Müslümanların çoğunluk olarak yaşadıkları mahallelerde hizmetlerini sürdürmüş. Devletin siyasi ve dini yapılanmasında kıymetli rolü olan İstanbul tekkelerindeki kültürel hayat bilindiği üzere 1925 yılında çıkarılan “tekke ve zaviyelerin kapatılma kanunu”yla birlikte sekteye uğramış. Akabinde da tekkelerin bir kısmı cami olarak kullanılmış, uygun olmayanlar ise vakıflar tarafınca yıktırılarak yerleri satılmış, bir kısmı mesken, bir kısmı depo ya da okul olarak kiraya verilmiş. Çok büyük bir kısmı ise vakit ortasında harabeye dönerek çökmüş ya da yangınlarda ortadan kalkmış. İstanbul’da Cumhuriyet daha sonrası en büyük yıkımın tekkelerde yaşandığını söylemek yanlış olmaz. Bugün ayakta kalan hudutlu sayıdaki Kasımpaşa’daki Birebir Ali Baba Tekkesi, Karagümrük’teki Nurettin Cerrahî Tekkesi ve Fatih’teki Ümmü Kenan Tekkesi ya da Galata Mevlevîhanesi Müzesi İstanbul’daki tasavvuf kültürüne dair kıymetli bilgilere uğraşacağımız adreslerin başında gelir. bir daha son senelerda Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafınca bir daha restore edilerek ayağa kaldırılan Yenikapı Mevlevîhanesi, Bahariye Mevlevîhanesi, Davutpaşa’da Beşikçizade Tekkesi, Eyüp’te Hatuniye, Mustafa Selami Efendi, Pir Murad Efendi, Vezir ve Oluklubayır tekkeleri, Eğrikapı’da Buyruk Buharî Tekkesi, Sütlüce’de Hasırîzade Tekkesi, Kasımpaşa’da Turabî Baba Tekkesi, Üsküdar’da Nalçacı Halil Efendi Dergâhı üzere bugün eğitim, kültür faaliyetlerinun yapıldığı bu yerler ise bu tekkelerin mimari yapılarını ayakta tuttukları için kıymetli adreslerdir.
UNUTULAN YÜZLERİ
Derviş kıyafetleri.
İşte yaklaşık 100 yıl evvel alınan bir kararla kapılarına kilit vurulan İstanbul’un tekkeleri geçtiğimiz günlerde Sultanahmet’teki Türk İslam Yapıtları Müzesi’nde açılan “İstanbul’da Tasavvufi Hayat” standıyla bir daha gün yüzüne çıktı. Tasavvuf külçeşidinin sanatsal, siyasi ve mimari yüzüne ışık tutan standın proje danışmanları içinde Nurhan Atasoy, Ruhi Ayangil, Süleyman Berk, Nilgün Gencer ve Sinan Genim üzere isimler bulunuyor. Stantta tekkelerde kullanılan mutfak eşyasından, musiki aletlerine, derviş kıyafetlerinden duvarlardaki çizgi yapıtlarına kadar tekke ömrünü yansıtan ve günümüze ulaşmış eserler dikkat çekiyor. hem de bu yapıtlardan ilhamla İstanbul Beyoğlu Refia Övüç Olgunlaşma Estitüsü’ndeki yedi farklı atölyede yaklaşık 60 kişilik bir grup tarafınca üretilen eserler de stantta ziyaretçilerin beğenisine sunuluyor. İstanbul Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nün ortak projesi olarak hayata geçen bu çalışma 10 Ocak 2023 tarihine kadar görülebilir. Nakış, Sınır ve Tezhip, Giysi Üretim Teknolojileri, Kuyumculuk ve El Sanatları atölyelerinden çıkan eser ve mamüllerin yer aldığı sergiyi küratör Erkan Doğanay ve Türk İslam Yapıtları Müzesi Müdürü Ekrem Aytar ile birlikte gezdik. Stant İstanbul’un bugün ayaktaki tekkelerini yorumlayan bir minyatür yapıtla başlıyor. Dokumacılık atölyesinde pir ve derviş başlıkları, jenerasyonları, cübbe ve gömlekler asıllarına sadık kalınarak hazırlanmış. Tekke ve türbelerin duvarlarındaki sınır yapıtları de bir daha yorumlanmış.
Tekke Sancağı.
Dokuma sanatkarı Elizabeth Strub Madzar ise çizgi yapıtlarını yorgan ve kumaşlara işleyerek alanında özgün bir çalışmayla stantta yer alan isimler içinde. Ayrıyeten Malik Aksel koleksiyonundan sınır yapıtlarını de bu stantta görmek mümkün. bir daha çizgi alanında yapılmış birinci animasyon yapıtlardan biri olarak bilinen Sezer Tansuğ’un “Amentü gemisi” ise bir daha standın dikkat çeken kesimleri içinde. Üstelik bu değerli yapıttan ilhamla Beyoğlu Olgunlaşma Enstitüsü’nün kuyumcu atölyesinde çizgi yapıtlarından üretilen kolye, broş ve aksesuarlar da standın en özgün yapıtları içinde yer alıyor. Stantta beğendiğiniz mamüllerin bir kısmını ise ondan sonrasında enstitünün Beyoğlu ve Galataport’taki dükkanlarından satın alabilirsiniz.