Zeynep Tuba Kesimli
Travma, bilhassa son senelerda çoğunlukla duyduğumuz, üzerine fazlacaça yazılan, düşünülen ve tahminen de şahsi seyahatimizde en merak ettiğimiz kavramlardan biri. Bu hafta Klinik Psikolog Selva Arslan ile genel sınırlarıyla travmalarımız üzerine konuştuk.
Travma sıkça duyduğumuz bir kavram. Bu sebeple en başından başlamak isterim. Travmayı nasıl tanımlarsınız? Endişe mudur, hayatımızdaki sarsıcı olaylar mıdır?
Genel olarak baktığımızda hayatın kendisine, vücudumuzun bütünlüğüne sevdiklerimize karşı hissettiğimiz her türlü tehdit algısıdır. Tehdit gerçek de gerçek dışı da olabilir. Bizim bunu nasıl algıladığımız, anlamlandırdığımız değerli. Travmayı aslında belirleyen en değerli şey bu. Kişi için A hadisesinin hiç bir tesiri olmayabilir ancak B şahsı için bu hakikaten travmatize edici olabilir.
Travmatik olay denilince aklımıza savaş, cinsel yahut fizikî istismar vs. geliyor. Bir olayın travmaya dönüşmesi için bu derece sarsıcı olması mı gerekli? Ölçüt, kişinin etkilenme şiddeti midir?
Evet. Mutlaka o denli. Zira her birimizin farklı bir genetik paketi, farklı kaynakları, bize güç veren farklı aile hikayeleri var. ötürüsıyla bu, A ,B, C olaylarını bakılırsaceli biçimde algılamamıza, bedenselleştirmemize, bundan farklı inançlar, fikirler türetmemize niçiniyet veriyor.
TRAVMALAR ANLATILARAK AKTARILABİLİR
Travma oluşabilmesi için olayın kesinlikle bizim başımıza mı gelmesi gerekir?
Kesinlikle bizim yaşamamız gerekmiyor. Kişinin şahit olduğu travmalarla lisandan lisana aktarılarak vücudunda bir çarpıntıyla, bir daralmayla hissettiği travmaların neredeyse birebir semptomlar ürettiğini açıklayan araştırmalar var. Duymanın, dolaylı olarak şahit olmanın kıymetli bir tesiri var.
Peki, niye birebir ailede büyüyen çocukların birisi travmalar oluştururken bir oburu bu durumdan etkilenmiyor?
Her bir çocuğumuza aslında farklı anne babalar ebeveynlik ediyor. Biz birinci doğurduğumuz çocuktaki üzere değiliz. İnsanın dünyayı, çevreyi güvenlik algısını etkileyen en kıymetli şey %50 genetik faktörler %50 çevresel faktörler. bu biçimdeki çevresel şartlar, iş durumu, ailesel durumlar, taşınmalar göçler, hastalıklar… Bunlar ikinci çocukta ya oluyor ya olmuyor. Aslında çevresel %50’lik dilimin içerisinde bir sürü değişken var. Daha büyük şeyler yaşayabiliyor örneğin bir çocuk. Lakin hayli daha kolay atlatıyor. Çocuğun hayli düzgün baş edebilmesi etkilenmediği manasına gelmiyor doğal ki. Mizaç paketi, beslendiği kaynaklar, yaptığı sporlar, toplumsal etraf burada kıymetli.
Kişi bir travması olup olmadığını kendisi anlayabilir mi? Bu teşhisler terapide mi temalır?
Tabii ki terapi ortamı gerekmez. Nerelerde nasıl takılmalar yaşıyoruz buna bakabiliriz. Kendi kendini sabote etmek, erteleme davranışları, değersizleştirme, hudut koyamama, insanları çok mutlu etmeye çalışma, kendini feda etme şemalarıyla “Ben bir yerlerde bir şeyleri farklı yerleştirmiş olabilirim, bundan dolayı da şu an bana hizmet etmeyen bir dolu davranışım var ve bunlar da belli yaşantıların kararı oluşmuş.” diyebilir, travmalarımızı keşfedebiliriz. Yaptığımız okumalar da natürel ki farkındalığı artıracaktır. Zira travmaları epeyce büyük olaylar zannediyoruz, epeyce sıradan şeyler de olabiliyor. örneğin kaydıraktan kayarken dizimi kanattım. ötekinin annesi dizini öperken bana “Bir şeyin yok, hiç acımıyor, sen o denli zannediyorsun.” deyip duyguyu geçiştiren bir ebeveynle büyümüş olmak bile bir çocuk için travma olabilir. Yetişkinlikte bunun altında bir sürü şey koyabiliriz.
Günümüz anne babaları bu noktada hakikaten çabalıyor, bunu bakılırsabiliyoruz. Az evvel verdiğiniz örnekse çabucak her gün başımıza gelebilecek bir olay ve kimi vakit biz de yorgun olabiliyor, duyarsız davranabiliyoruz. Aman çocuğum travma yaşamasın derken onları birer kristal üzere büyütmek çocukların dayanıklıklarına ket vurur mu? Ölçü ne olmalı?
Bu çağın en büyük handikapı bu bence. Zira herkes her yerden bize bilgi akıtırken beşerler epey daha alarmda. Bu bilgi çöplüğü kendi sezgilerimizle olan ilgimizi de önemli oranda azalttı. Fanusta büyütme hâli de travmalar kadar çocuğa ziyan veriyor. Zira dünya hayal kırıklıklarıyla dolu bir yer. Her an çocuğuma en hakikat yanıtı vermeliyim, burada çocuğumu gerçek anladım mı, ya bunu hayat uzunluğu hatırlarsa üzere niyetler ebeveynlerin kâbusu hâline geldi.
Bu epeyce da tüketici bir müddetç.
Evet, burada şunu anlamak gerekiyor. Ortalama düzeyde bir zorlanma her vakit epeyce düzgündür. Hiç zorlanmamanın olması, çocuğun en mükemmel karşılıkları alması, aklından geçeni önünde bulması ruhsal yapımızı zayıflatıyor. Her dakika olumlu yanıtlar veremem. Zira ebeveyn olarak ben de bir beşerim, benim de tökezlediğim yerler var. bu biçimde yaparak travma daha sonrası büyüme dediğim olguyu da ketlemiş oluyorum, biz zorlandığımız yerden büyüyoruz. İnsan tabiatı, kendine düzgün gelecek şeylerin peşine düşmek üzere yaratılmış. Bu içsel olarak geliştirdiğimiz, sezgisel bir rahatlama arayışı. Ben her şeyi o daha düşünmeden verdiğim vakit çocuğun bu sistemi parlatmasına müsaade vermiyorum. Bir de şu var: Çocuğun zihninde, biz ağzımızla kuş tutsak da bir uygun ebeveyn kesimimiz var, bir de makus ebeveyn hâlimiz var. Kızan da şefkati veren de birebir anne. Onları bir ortaya getirme hâli de büyümenin ve güçlenmenin bir modülü.
Travma daha sonrası büyümeden bahsettiniz az evvelden.
Bir zorluk yaşıyoruz ve zorluktan daha sonra benlik algımız, dünyayla ilgili güvenlik inançlarımız bir ziyana uğruyor. Kimseye güvenemem demek ki, gereksinimlerim karşılanmıyor, kendimi söz etsem de gereğince duyulmuyorum, anlaşılıyorum üzere genelleme inançlar kümesi oluşuyor. daha sonrasında beni duyan bir komşu teyze, beni anlayan bir öğretmen “Benim gereksinimimi bakılırsan birisi var.” dememize vesile oluyor. Ruhsal olarak bizim gelişmeye, güzelleşmeye yönelik içsel bir dürtümüz var. ötürüsıyla bu kısımları ucu özgür kaldığında kendimiz buluyoruz genelde. Travma var ise düzgünleşme de var. Kendimi nasıl tabir edebileceğim, bir daha sonraki olaya nasıl hazırlanabileceğim, kendim yaşasam da bunu çocuklarıma nasıl yaşatmamalıyım üzere travma daha sonrası öğrendiğimiz epey fazla ders var. Zararın kendisi kadar güzelleşmenin kendisi de her vakit mevcut.
KÖTÜ EBEVEYN YOKTUR
“Kötü ebeveyn yoktur. Geçmiş travmaları ve günlük tetiklenmeleri içindeki ilişkiyi kuramamış kursa da değişmek için sorumluluk almamış ebeveyn vardır.” diyorsunuz. Bunu biraz açabilir miyiz?
Çocukları büyütürken hepimizin bir içsel sistemi var. Anne baba olarak bunlardan bağımsız hareket etmemiz mümkün değil. Oralarda bizim de yükselmelerimiz, taşlarımız var. Zira bizi büyüten anne babaların da bir bakışı vardı. Onlar bilerek ya da bilmeyerek hasar bıraktılar. Bu çağın ebeveynleri bunları niye yaşadıklarını sorguluyorlar ve çocuklarıyla ilgili hayli ağır tetiklenmeler yaşıyorlar. Suçluluk hisleri, yetersizlik, ben bunları bile bakılırsa niye yapıyorum, niye birebir yanılgıları tekrar ediyorum, bende bir şey değişmez, benden uygun insan olmaza kadar varan genellemelere varıyor. Çocuk büyütürken bilhassa kendi öykümüzden öğrenmemiz gereken şeyler olduğuna inanıyorum. Çocuğumla kurduğum bağ, çocukların sıralaması, yaşadığım gebelik, doğum kendi çocukluğumda alıp alamadığım şeylerle birebir bağlı. Biroldukça yerde kendi annemizin, babamızın pozisyonundan bakıyoruz. Bir anda kendimizi tıpkı cümleleri sarf ederken buluyor olabiliriz. “Ben makûs bir anneyim, makus bir babayım, bunu da beceremedim hayatta.” dediğimiz yerde “Hayır sen makus olduğun için bunu yapmıyorsun, senin art planda taşıdığın bir sürü yük var ve bu yükler sana şu anda nasıl ebeveynlik yapman gerektiğini gösteriyor.” dememiz ve çocukluk çağındaki travmaları fark etmemiz değerli. Fark etmek birinci basamak, daha sonra harekete geçmem gerekiyor, değişim için efora girmem gerekiyor. Bunlarla ilgili okumalar yapacağım, bunları konuşan tartışan halkaların bir kesimi olacağım. Benim üzere düşünen anne babalarla sosyalleşeceğim. Gerekiyorsa terapi alacağım, gerekiyorsa küme takviyeleri alacağım. Bunlar değişim için sorumluluk, hayli fazla vakit ve emek demek.
Travma, bilhassa son senelerda çoğunlukla duyduğumuz, üzerine fazlacaça yazılan, düşünülen ve tahminen de şahsi seyahatimizde en merak ettiğimiz kavramlardan biri. Bu hafta Klinik Psikolog Selva Arslan ile genel sınırlarıyla travmalarımız üzerine konuştuk.
Travma sıkça duyduğumuz bir kavram. Bu sebeple en başından başlamak isterim. Travmayı nasıl tanımlarsınız? Endişe mudur, hayatımızdaki sarsıcı olaylar mıdır?
Genel olarak baktığımızda hayatın kendisine, vücudumuzun bütünlüğüne sevdiklerimize karşı hissettiğimiz her türlü tehdit algısıdır. Tehdit gerçek de gerçek dışı da olabilir. Bizim bunu nasıl algıladığımız, anlamlandırdığımız değerli. Travmayı aslında belirleyen en değerli şey bu. Kişi için A hadisesinin hiç bir tesiri olmayabilir ancak B şahsı için bu hakikaten travmatize edici olabilir.
Travmatik olay denilince aklımıza savaş, cinsel yahut fizikî istismar vs. geliyor. Bir olayın travmaya dönüşmesi için bu derece sarsıcı olması mı gerekli? Ölçüt, kişinin etkilenme şiddeti midir?
Evet. Mutlaka o denli. Zira her birimizin farklı bir genetik paketi, farklı kaynakları, bize güç veren farklı aile hikayeleri var. ötürüsıyla bu, A ,B, C olaylarını bakılırsaceli biçimde algılamamıza, bedenselleştirmemize, bundan farklı inançlar, fikirler türetmemize niçiniyet veriyor.
TRAVMALAR ANLATILARAK AKTARILABİLİR
Travma oluşabilmesi için olayın kesinlikle bizim başımıza mı gelmesi gerekir?
Kesinlikle bizim yaşamamız gerekmiyor. Kişinin şahit olduğu travmalarla lisandan lisana aktarılarak vücudunda bir çarpıntıyla, bir daralmayla hissettiği travmaların neredeyse birebir semptomlar ürettiğini açıklayan araştırmalar var. Duymanın, dolaylı olarak şahit olmanın kıymetli bir tesiri var.
Peki, niye birebir ailede büyüyen çocukların birisi travmalar oluştururken bir oburu bu durumdan etkilenmiyor?
Her bir çocuğumuza aslında farklı anne babalar ebeveynlik ediyor. Biz birinci doğurduğumuz çocuktaki üzere değiliz. İnsanın dünyayı, çevreyi güvenlik algısını etkileyen en kıymetli şey %50 genetik faktörler %50 çevresel faktörler. bu biçimdeki çevresel şartlar, iş durumu, ailesel durumlar, taşınmalar göçler, hastalıklar… Bunlar ikinci çocukta ya oluyor ya olmuyor. Aslında çevresel %50’lik dilimin içerisinde bir sürü değişken var. Daha büyük şeyler yaşayabiliyor örneğin bir çocuk. Lakin hayli daha kolay atlatıyor. Çocuğun hayli düzgün baş edebilmesi etkilenmediği manasına gelmiyor doğal ki. Mizaç paketi, beslendiği kaynaklar, yaptığı sporlar, toplumsal etraf burada kıymetli.
Kişi bir travması olup olmadığını kendisi anlayabilir mi? Bu teşhisler terapide mi temalır?
Tabii ki terapi ortamı gerekmez. Nerelerde nasıl takılmalar yaşıyoruz buna bakabiliriz. Kendi kendini sabote etmek, erteleme davranışları, değersizleştirme, hudut koyamama, insanları çok mutlu etmeye çalışma, kendini feda etme şemalarıyla “Ben bir yerlerde bir şeyleri farklı yerleştirmiş olabilirim, bundan dolayı da şu an bana hizmet etmeyen bir dolu davranışım var ve bunlar da belli yaşantıların kararı oluşmuş.” diyebilir, travmalarımızı keşfedebiliriz. Yaptığımız okumalar da natürel ki farkındalığı artıracaktır. Zira travmaları epeyce büyük olaylar zannediyoruz, epeyce sıradan şeyler de olabiliyor. örneğin kaydıraktan kayarken dizimi kanattım. ötekinin annesi dizini öperken bana “Bir şeyin yok, hiç acımıyor, sen o denli zannediyorsun.” deyip duyguyu geçiştiren bir ebeveynle büyümüş olmak bile bir çocuk için travma olabilir. Yetişkinlikte bunun altında bir sürü şey koyabiliriz.
Günümüz anne babaları bu noktada hakikaten çabalıyor, bunu bakılırsabiliyoruz. Az evvel verdiğiniz örnekse çabucak her gün başımıza gelebilecek bir olay ve kimi vakit biz de yorgun olabiliyor, duyarsız davranabiliyoruz. Aman çocuğum travma yaşamasın derken onları birer kristal üzere büyütmek çocukların dayanıklıklarına ket vurur mu? Ölçü ne olmalı?
Bu çağın en büyük handikapı bu bence. Zira herkes her yerden bize bilgi akıtırken beşerler epey daha alarmda. Bu bilgi çöplüğü kendi sezgilerimizle olan ilgimizi de önemli oranda azalttı. Fanusta büyütme hâli de travmalar kadar çocuğa ziyan veriyor. Zira dünya hayal kırıklıklarıyla dolu bir yer. Her an çocuğuma en hakikat yanıtı vermeliyim, burada çocuğumu gerçek anladım mı, ya bunu hayat uzunluğu hatırlarsa üzere niyetler ebeveynlerin kâbusu hâline geldi.
Bu epeyce da tüketici bir müddetç.
Evet, burada şunu anlamak gerekiyor. Ortalama düzeyde bir zorlanma her vakit epeyce düzgündür. Hiç zorlanmamanın olması, çocuğun en mükemmel karşılıkları alması, aklından geçeni önünde bulması ruhsal yapımızı zayıflatıyor. Her dakika olumlu yanıtlar veremem. Zira ebeveyn olarak ben de bir beşerim, benim de tökezlediğim yerler var. bu biçimde yaparak travma daha sonrası büyüme dediğim olguyu da ketlemiş oluyorum, biz zorlandığımız yerden büyüyoruz. İnsan tabiatı, kendine düzgün gelecek şeylerin peşine düşmek üzere yaratılmış. Bu içsel olarak geliştirdiğimiz, sezgisel bir rahatlama arayışı. Ben her şeyi o daha düşünmeden verdiğim vakit çocuğun bu sistemi parlatmasına müsaade vermiyorum. Bir de şu var: Çocuğun zihninde, biz ağzımızla kuş tutsak da bir uygun ebeveyn kesimimiz var, bir de makus ebeveyn hâlimiz var. Kızan da şefkati veren de birebir anne. Onları bir ortaya getirme hâli de büyümenin ve güçlenmenin bir modülü.
Travma daha sonrası büyümeden bahsettiniz az evvelden.
Bir zorluk yaşıyoruz ve zorluktan daha sonra benlik algımız, dünyayla ilgili güvenlik inançlarımız bir ziyana uğruyor. Kimseye güvenemem demek ki, gereksinimlerim karşılanmıyor, kendimi söz etsem de gereğince duyulmuyorum, anlaşılıyorum üzere genelleme inançlar kümesi oluşuyor. daha sonrasında beni duyan bir komşu teyze, beni anlayan bir öğretmen “Benim gereksinimimi bakılırsan birisi var.” dememize vesile oluyor. Ruhsal olarak bizim gelişmeye, güzelleşmeye yönelik içsel bir dürtümüz var. ötürüsıyla bu kısımları ucu özgür kaldığında kendimiz buluyoruz genelde. Travma var ise düzgünleşme de var. Kendimi nasıl tabir edebileceğim, bir daha sonraki olaya nasıl hazırlanabileceğim, kendim yaşasam da bunu çocuklarıma nasıl yaşatmamalıyım üzere travma daha sonrası öğrendiğimiz epey fazla ders var. Zararın kendisi kadar güzelleşmenin kendisi de her vakit mevcut.
KÖTÜ EBEVEYN YOKTUR
“Kötü ebeveyn yoktur. Geçmiş travmaları ve günlük tetiklenmeleri içindeki ilişkiyi kuramamış kursa da değişmek için sorumluluk almamış ebeveyn vardır.” diyorsunuz. Bunu biraz açabilir miyiz?
Çocukları büyütürken hepimizin bir içsel sistemi var. Anne baba olarak bunlardan bağımsız hareket etmemiz mümkün değil. Oralarda bizim de yükselmelerimiz, taşlarımız var. Zira bizi büyüten anne babaların da bir bakışı vardı. Onlar bilerek ya da bilmeyerek hasar bıraktılar. Bu çağın ebeveynleri bunları niye yaşadıklarını sorguluyorlar ve çocuklarıyla ilgili hayli ağır tetiklenmeler yaşıyorlar. Suçluluk hisleri, yetersizlik, ben bunları bile bakılırsa niye yapıyorum, niye birebir yanılgıları tekrar ediyorum, bende bir şey değişmez, benden uygun insan olmaza kadar varan genellemelere varıyor. Çocuk büyütürken bilhassa kendi öykümüzden öğrenmemiz gereken şeyler olduğuna inanıyorum. Çocuğumla kurduğum bağ, çocukların sıralaması, yaşadığım gebelik, doğum kendi çocukluğumda alıp alamadığım şeylerle birebir bağlı. Biroldukça yerde kendi annemizin, babamızın pozisyonundan bakıyoruz. Bir anda kendimizi tıpkı cümleleri sarf ederken buluyor olabiliriz. “Ben makûs bir anneyim, makus bir babayım, bunu da beceremedim hayatta.” dediğimiz yerde “Hayır sen makus olduğun için bunu yapmıyorsun, senin art planda taşıdığın bir sürü yük var ve bu yükler sana şu anda nasıl ebeveynlik yapman gerektiğini gösteriyor.” dememiz ve çocukluk çağındaki travmaları fark etmemiz değerli. Fark etmek birinci basamak, daha sonra harekete geçmem gerekiyor, değişim için efora girmem gerekiyor. Bunlarla ilgili okumalar yapacağım, bunları konuşan tartışan halkaların bir kesimi olacağım. Benim üzere düşünen anne babalarla sosyalleşeceğim. Gerekiyorsa terapi alacağım, gerekiyorsa küme takviyeleri alacağım. Bunlar değişim için sorumluluk, hayli fazla vakit ve emek demek.