Dünyada ilgiyle karşılanan, BookTrust’un “Son 100 Yılın En Düzgün 100 Kitabı” listesinde yer alan Planet Ömer, Timaş Yayınları’nın yeni markası Gülce Çocuk tarafınca Türkçeye kazandırıldı. Ömer isimli 9 yaşında bir çocuğun başından geçenleri, hayallerini, karşılaştığı zorluklarla nasıl başa çıktığını, Müslüman bir ailenin günlük ömründen eğlenceli ayrıntılarla ve mizahi bir lisanla anlatan Planet Ömer’i, müellifi Zanib Mian’la konuştuk.
Planet Ömer, Türkçeye çevrilen birinci kitabınız ve Türk okur sizi bu kitapla tanıyacak. Bu sebeple en baştan başlamak istiyorum. Çocuklar için yazmaya nasıl ve ne vakit başladınız?
Okulda küçük bir kızken yazmayı epeyce severdim, biroldukça defterim vardı. Çabucak her gün defterime öyküler ve şiirler yazardım. Üniversitede ise bilim/fen okudum. ondan sonrasında çocuklarım olduğunda, her annenin yaptığı üzere onlara kıssalar anlatıyordum ve çocuklarım da öykülerimi dinlemeyi seviyordu. İşte bu biçimde kıssa anlatmayı fazlaca sevdiğimi fark ettim. İngiltere’de büyüdüm ve çocuklarım da burada büyüyor. Küçüklüğümde okuduğum kıssa kitaplarında Müslüman bir karakter hiç olmamıştı. Büyümüştüm ve çocuklarım vardı lakin ortadan geçen onca vakte ve İngiltere’de fazlaca sayıda Müslüman yaşamasına karşın bu durum değişmemişti. Çocuklarım, başörtülü bir annenin olduğu, günlük ibadetlerin yapıldığı, hâlleri ve yaşantıları kendilerininkine benzeyen, yani Müslüman bir ailenin bulunduğu kıssalar duymak istediler. İşte yazmaya asıl başlayışımın sebebi buydu. bu biçimdece Müslüman olan ve olmayan çocuklar aldıkları bir kitapta, benimki üzere Müslüman ve eğlenceli bir ailenin öykülerini nazaranbilecekler, onda kendilerini bulabileceklerdi. CLPE (centre for literacy in primary education) isimli bir rapor var periyodik olarak çıkan. Planet Ömer yayınlandığında, bu raporda yer alan ve ana karakterinin azınlık art planı olan tek kitaptı.
Planet Ömer’i kaleme alırken oğlunuzdan ilham aldığınızı biliyoruz. Ömer karakteri nasıl oluştu?
Oğlum her vakit hayli komik bir çocuktu. Yaramaz, şımarık bir çocuk değil lakin haylaz ve bundan dolayı başına olmadık şeyler gelir. bununla birlikte epeyce nazik ve şefkatli bir çocuk. örneğin sokakta giderken evsiz bir kimse gördüğünde, çabucak “Anne ona yiyecek bir şeyler almalıyız.” der. Çok hoş bir yüreği var. Ben de onun üzere komik, eğlenceli ve beraberinde hoş bir yüreği olan bir karakterin öyküsünü yazmak istedim. Karakterle başladım ve öykü onu takip etti diyebilirim.
KONUYU HAFİFLETMEK İÇİN MİZAH KULLANDIM
Kitabın kahramanı Müslüman olduğu için ayrımcılığa uğrayan bir çocuk ve bu da baktığınız vakit ağır bir husus. Lakin okurken gördüm ki bu ağır bahis kaleminizde tüy üzere hafifçelemiş. Kitabı kaleme alırken bilhassa nelere dikkat ettiniz?
Nazik sözleriniz için teşekkür ediyorum. Evet hakikaten de epeyce ağır bir bahisle başa çıkmaya çalışıyordum. Çünkü kitabı yazmaya başladığım vakit içinder Trump’ın başkanlık kampanyası devam ediyordu ve beraberinde Brexit sürecindeydik. Yani ırkçılık yükselişe geçmişti ve çocuklar okullarda Müslüman oldukları için zorbalığa maruz kalıyorlardı. İşte tam da bu yüzden, insanlara Müslümanların terörist olmadığını ve Müslümanların gerçekliğini, gerçekte ne olduklarını anlatmayı seçtim. Lakin günün sonunda bu çocuklar için bir kitaptı ve bahsin dikkatlice ve hafifçeletilerek ele alınması gerekiyordu. Bunu da sanırım mizah ile başardım. Bildiğiniz üzere kitapta evvelce “kötü” olan iki karakter Daniel ve Bayan Rogers da bu türlü değiştiler. Müslümanlar olarak bize öğretilen sevgi ve yeterlilikle aksiliklerin üstesinden gelmek ve terbiyemizi asla bozmamaktır. Peygamberimiz (sav) de karşılaştığı emsal durumlarda bu biçimde davranmıştır. Sanırım mizahı, sevgiyi ve nezaketi kullanarak bu ağır mevzuyu hafifçeletebildim.
Ömer, Daniel’ın zorbalıklarıyla farklı biçimde gayret edebilirdi. Öğretmeninden yardım isteyebilir, ailesini işin içine sokabilirdi. O, biraz dehşetle biraz umutla uğraşına yalnız devam etti. Daniel’la olan münasebetleri de yoluna girdi. Bunu kurgularken gayeniz neydi?
Bu aslında yazdığınız karakteri tanımaktan geçiyor. Ömer karakterini epey uygun tanıyorum. Sadece oğlumdan esinlendiğim için değil, yazdığım karakteri derinlemesine bildiğimden. Kitabın öbür karakterleri Daniel ve Charlie öteki bir biçimde davranabilirdi. Fakar Ömer’in karakteri ve kişiliği tam olarak bu: “Anne babamın başına bela açmayacağım, kendim yapabileceğim şeyleri deneyeceğim ve sonuçlarını goreceğim.” Bu onun tabiatı. Öte yandan bir çocuk kitabı yazıyor ve çocuklara bir şeyler öğretmek istiyorsanız, direkt öğretmenine gitmesi üzere dümdüz bir yol seçemezsiniz. O’nun bu seyahate çıkması gerekiyor. Aksi hâlde kıssa biter, çaba etmezler ve öğrenemezler. Bir muharrir olarak amacınıza ulaşmak için yapmanız gereken her neyse karakterinizin de ona bakılırsa bir şey yapmasını seçersiniz.
ÇOCUKLARLA ÇOCUK OLABİLİYORUM
Kitabı okurken “Annem hayal etmenin nasıl bir şey olduğunu hiç anlamıyor. Galiba büyükler hayal kurmayı vakit içinde unutuyor” cümlesi beni fazlaca etkiledi ve aslında bir gerçekle yüzleşmemi sağladı. Bu kitap bir yetişkinin değil, 9 yaşındaki Ömer’in kaleminden çıkmış üzere. İçinizdeki çocuğu nasıl canlı tutuyorsunuz?
İnsanlar bunu çoğunlukla bana soruyor. İçimdeki çocukla devamlı temas hâlindeyim diyebilirim. Zira iki oğlumu kendim büyüttüm, ayrıyeten yeğenlerim var. Onları fazlaca fazla gözlemliyorum ve hislerini, etraflarına olan yansılarını özümsüyorum. Kendi içimde ise gülmeyi, oyun oynamayı seviyorum ve çocuklarla çocuk olabiliyorum diyebilirim. Konutunun kapısı ne renk diye sorsanız bilmem fakat hayatımdaki insanları ve hatta yabancıları yeterli tanırım. Onları devamlı gözlemlemeyi severim ve nasıl hissettiklerini anlarım.
Ömer’in hayalî bir ejderhayla, karşılaştığı sorunların üstesinden gelmeye çalışması fazlaca çarpıcı. Gerçek hayatta biroldukca çocuk akran zorbalığına maruz kalıyor. Bu mevzuda ne söylemek istersiniz?
Evet, bu fazlaca üzücü ancak bir yandan da ömrün bir kesimi. Ne yazık ki ebeveynler çoğunlukla benimle irtibat kuruyor, çocuklarının geçirkdikleri güçlü süreçleri ve kitabımın onlara nasıl yardımcı olduğunu anlatıyorlar. Bunu bilmek beni epeyce memnun ediyor. Şayet zorlukların üstesinden gelmeye çalışan çocuklar var ise Ömer’i bir arkadaş olarak kabul edebilir ve tahminen onun zorluklarla nasıl başa çıktığını öğrenerek kendi hayatlarına uygulayabilirler.
Kitabınız birfazlaca mükafata aday oldu, mükafatlar kazandı. Başlarken bu projenin bu kadar büyüyeceğini, dünyanın her yerinden çocukların kitabınızı okuyacağını hayal edebiliyor muydunuz?
Hayır, asla hayal etmedim. Bütün bu olanlar bir düş üzere. Aslında biraz dokunaklı bir kıssa benim için. Zira kitabı birinci vakit içinderda, “Müslümanlar” diye farklı bir isimle kendi şirketim üzerinden yayınladım. daha sonra kitap bir ödül kazandı ve büyük yayınevleri kitabı basmak istediler. Bu benim için hiç beklenmedik bir şeydi, inanamıyordum. Belirttiğim üzere bu kitabı aslında Batı’da Müslümanlara olan bakış açısını değiştirmek istediğim için yazmıştım. Kitabı birinci bastığımda büyük ölçekli bir şey değildi, sadece kendi yayınevimde vardı. daha sonra Allah’a “Allah’ım, bu kitabı niçin yazdığımı, niyetimi ve ne istediğimi sen biliyorsun. Onu sana havale ediyorum. Seni seviyorum, onu dünyaya yay.” diye dua ettim. daha sonra kitap ödül kazandı ve yayınevleri onu istemeye başladı. Avrupa’da biroldukça lisana çeviri edildi ve artık bir TV gösterisi hazırlıyoruz. Bunu anlatırken bile ağlamak istiyorum zira bu Allah’ın kudreti benim başardığım bir şey değil. Allah olmasını murat etti ve oldu. Geldiğim noktaya hâlâ inanamıyorum.
Planet Ömer, Türkçeye çevrilen birinci kitabınız ve Türk okur sizi bu kitapla tanıyacak. Bu sebeple en baştan başlamak istiyorum. Çocuklar için yazmaya nasıl ve ne vakit başladınız?
Okulda küçük bir kızken yazmayı epeyce severdim, biroldukça defterim vardı. Çabucak her gün defterime öyküler ve şiirler yazardım. Üniversitede ise bilim/fen okudum. ondan sonrasında çocuklarım olduğunda, her annenin yaptığı üzere onlara kıssalar anlatıyordum ve çocuklarım da öykülerimi dinlemeyi seviyordu. İşte bu biçimde kıssa anlatmayı fazlaca sevdiğimi fark ettim. İngiltere’de büyüdüm ve çocuklarım da burada büyüyor. Küçüklüğümde okuduğum kıssa kitaplarında Müslüman bir karakter hiç olmamıştı. Büyümüştüm ve çocuklarım vardı lakin ortadan geçen onca vakte ve İngiltere’de fazlaca sayıda Müslüman yaşamasına karşın bu durum değişmemişti. Çocuklarım, başörtülü bir annenin olduğu, günlük ibadetlerin yapıldığı, hâlleri ve yaşantıları kendilerininkine benzeyen, yani Müslüman bir ailenin bulunduğu kıssalar duymak istediler. İşte yazmaya asıl başlayışımın sebebi buydu. bu biçimdece Müslüman olan ve olmayan çocuklar aldıkları bir kitapta, benimki üzere Müslüman ve eğlenceli bir ailenin öykülerini nazaranbilecekler, onda kendilerini bulabileceklerdi. CLPE (centre for literacy in primary education) isimli bir rapor var periyodik olarak çıkan. Planet Ömer yayınlandığında, bu raporda yer alan ve ana karakterinin azınlık art planı olan tek kitaptı.
Planet Ömer’i kaleme alırken oğlunuzdan ilham aldığınızı biliyoruz. Ömer karakteri nasıl oluştu?
Oğlum her vakit hayli komik bir çocuktu. Yaramaz, şımarık bir çocuk değil lakin haylaz ve bundan dolayı başına olmadık şeyler gelir. bununla birlikte epeyce nazik ve şefkatli bir çocuk. örneğin sokakta giderken evsiz bir kimse gördüğünde, çabucak “Anne ona yiyecek bir şeyler almalıyız.” der. Çok hoş bir yüreği var. Ben de onun üzere komik, eğlenceli ve beraberinde hoş bir yüreği olan bir karakterin öyküsünü yazmak istedim. Karakterle başladım ve öykü onu takip etti diyebilirim.
KONUYU HAFİFLETMEK İÇİN MİZAH KULLANDIM
Kitabın kahramanı Müslüman olduğu için ayrımcılığa uğrayan bir çocuk ve bu da baktığınız vakit ağır bir husus. Lakin okurken gördüm ki bu ağır bahis kaleminizde tüy üzere hafifçelemiş. Kitabı kaleme alırken bilhassa nelere dikkat ettiniz?
Nazik sözleriniz için teşekkür ediyorum. Evet hakikaten de epeyce ağır bir bahisle başa çıkmaya çalışıyordum. Çünkü kitabı yazmaya başladığım vakit içinder Trump’ın başkanlık kampanyası devam ediyordu ve beraberinde Brexit sürecindeydik. Yani ırkçılık yükselişe geçmişti ve çocuklar okullarda Müslüman oldukları için zorbalığa maruz kalıyorlardı. İşte tam da bu yüzden, insanlara Müslümanların terörist olmadığını ve Müslümanların gerçekliğini, gerçekte ne olduklarını anlatmayı seçtim. Lakin günün sonunda bu çocuklar için bir kitaptı ve bahsin dikkatlice ve hafifçeletilerek ele alınması gerekiyordu. Bunu da sanırım mizah ile başardım. Bildiğiniz üzere kitapta evvelce “kötü” olan iki karakter Daniel ve Bayan Rogers da bu türlü değiştiler. Müslümanlar olarak bize öğretilen sevgi ve yeterlilikle aksiliklerin üstesinden gelmek ve terbiyemizi asla bozmamaktır. Peygamberimiz (sav) de karşılaştığı emsal durumlarda bu biçimde davranmıştır. Sanırım mizahı, sevgiyi ve nezaketi kullanarak bu ağır mevzuyu hafifçeletebildim.
Ömer, Daniel’ın zorbalıklarıyla farklı biçimde gayret edebilirdi. Öğretmeninden yardım isteyebilir, ailesini işin içine sokabilirdi. O, biraz dehşetle biraz umutla uğraşına yalnız devam etti. Daniel’la olan münasebetleri de yoluna girdi. Bunu kurgularken gayeniz neydi?
Bu aslında yazdığınız karakteri tanımaktan geçiyor. Ömer karakterini epey uygun tanıyorum. Sadece oğlumdan esinlendiğim için değil, yazdığım karakteri derinlemesine bildiğimden. Kitabın öbür karakterleri Daniel ve Charlie öteki bir biçimde davranabilirdi. Fakar Ömer’in karakteri ve kişiliği tam olarak bu: “Anne babamın başına bela açmayacağım, kendim yapabileceğim şeyleri deneyeceğim ve sonuçlarını goreceğim.” Bu onun tabiatı. Öte yandan bir çocuk kitabı yazıyor ve çocuklara bir şeyler öğretmek istiyorsanız, direkt öğretmenine gitmesi üzere dümdüz bir yol seçemezsiniz. O’nun bu seyahate çıkması gerekiyor. Aksi hâlde kıssa biter, çaba etmezler ve öğrenemezler. Bir muharrir olarak amacınıza ulaşmak için yapmanız gereken her neyse karakterinizin de ona bakılırsa bir şey yapmasını seçersiniz.
ÇOCUKLARLA ÇOCUK OLABİLİYORUM
Kitabı okurken “Annem hayal etmenin nasıl bir şey olduğunu hiç anlamıyor. Galiba büyükler hayal kurmayı vakit içinde unutuyor” cümlesi beni fazlaca etkiledi ve aslında bir gerçekle yüzleşmemi sağladı. Bu kitap bir yetişkinin değil, 9 yaşındaki Ömer’in kaleminden çıkmış üzere. İçinizdeki çocuğu nasıl canlı tutuyorsunuz?
İnsanlar bunu çoğunlukla bana soruyor. İçimdeki çocukla devamlı temas hâlindeyim diyebilirim. Zira iki oğlumu kendim büyüttüm, ayrıyeten yeğenlerim var. Onları fazlaca fazla gözlemliyorum ve hislerini, etraflarına olan yansılarını özümsüyorum. Kendi içimde ise gülmeyi, oyun oynamayı seviyorum ve çocuklarla çocuk olabiliyorum diyebilirim. Konutunun kapısı ne renk diye sorsanız bilmem fakat hayatımdaki insanları ve hatta yabancıları yeterli tanırım. Onları devamlı gözlemlemeyi severim ve nasıl hissettiklerini anlarım.
Ömer’in hayalî bir ejderhayla, karşılaştığı sorunların üstesinden gelmeye çalışması fazlaca çarpıcı. Gerçek hayatta biroldukca çocuk akran zorbalığına maruz kalıyor. Bu mevzuda ne söylemek istersiniz?
Evet, bu fazlaca üzücü ancak bir yandan da ömrün bir kesimi. Ne yazık ki ebeveynler çoğunlukla benimle irtibat kuruyor, çocuklarının geçirkdikleri güçlü süreçleri ve kitabımın onlara nasıl yardımcı olduğunu anlatıyorlar. Bunu bilmek beni epeyce memnun ediyor. Şayet zorlukların üstesinden gelmeye çalışan çocuklar var ise Ömer’i bir arkadaş olarak kabul edebilir ve tahminen onun zorluklarla nasıl başa çıktığını öğrenerek kendi hayatlarına uygulayabilirler.
Kitabınız birfazlaca mükafata aday oldu, mükafatlar kazandı. Başlarken bu projenin bu kadar büyüyeceğini, dünyanın her yerinden çocukların kitabınızı okuyacağını hayal edebiliyor muydunuz?
Hayır, asla hayal etmedim. Bütün bu olanlar bir düş üzere. Aslında biraz dokunaklı bir kıssa benim için. Zira kitabı birinci vakit içinderda, “Müslümanlar” diye farklı bir isimle kendi şirketim üzerinden yayınladım. daha sonra kitap bir ödül kazandı ve büyük yayınevleri kitabı basmak istediler. Bu benim için hiç beklenmedik bir şeydi, inanamıyordum. Belirttiğim üzere bu kitabı aslında Batı’da Müslümanlara olan bakış açısını değiştirmek istediğim için yazmıştım. Kitabı birinci bastığımda büyük ölçekli bir şey değildi, sadece kendi yayınevimde vardı. daha sonra Allah’a “Allah’ım, bu kitabı niçin yazdığımı, niyetimi ve ne istediğimi sen biliyorsun. Onu sana havale ediyorum. Seni seviyorum, onu dünyaya yay.” diye dua ettim. daha sonra kitap ödül kazandı ve yayınevleri onu istemeye başladı. Avrupa’da biroldukça lisana çeviri edildi ve artık bir TV gösterisi hazırlıyoruz. Bunu anlatırken bile ağlamak istiyorum zira bu Allah’ın kudreti benim başardığım bir şey değil. Allah olmasını murat etti ve oldu. Geldiğim noktaya hâlâ inanamıyorum.