Döndü TOKER
Bu akışkan devranda her sorunun biraz retorik kalmaya başladığı ve başlıktaki sorunun o kadar da kritik olmadığı bu yazının sonunda bir yerlerde anlaşılacaktır. Matrix Resurrection Wachowski kardeşlerin triolojiden daha sonra devamı beklenmeyen, zarurî beklenti yaratılan serinin dördüncü sinemasıydı. Yeterli bilimkurgu izleyicileri, sevdikleri, onlarda yer eden bir üçlemenin dördüncüsü gelsin diye diretmezdi doğrusu. Şimdiye kadar Yüzüklerin Efendisi’nden Starwars’a ünlü serilerin devamında giderek olduklarından daha fazla piyasa mamüllerine dönüştüğünü, daha geniş ya da kâr getiren kitlelere odaklanacağız derken kıssalarına ziyan verdiklerini gördük. Baştan farklı motivasyonlarla hareket eden Transformers üzere büsbütün ticari serilerin ise en azından kendi niyetleriyle, durdukları yerde dürüst iken, yeni sinemaların dalga geçilecek hale geldiklerine de şahit olduk. Marvel ve Dc cihanı ise apayrı tartışmalara yol açmıştı. Halkın ortasından muhteşem kahramanlar mı yoksa halkın ortasından idealize edilecek karakterler mi manasına gelen bu tartışmanın bir yerlerinde Matrix hesapta yokken sinema dünyasına ani bir giriş yaptı. Bu giriş kendi kendini ileriki senelerda tekrar etmeye devam edecek olan Hollywood dünyası için yeni vizyonlardan bir tanesiydi. Sinemanın eklektik ideolojisi, yenidünya nizamına yönelik sert tenkitleri, fütüristik tutumu, kendine has imaj lisanı, yenisi uzun mühlet ilgilendirecek noktalarıyla, geniş kitlelere hitap eden bir üretim oldu. Bu tartışmaların bir kısmının altı pek doluydu. Wachowski kardeşler sinemalarını Fransız düşünür ve sosyolog Baudrillard’ın simülakr ve simülasyon teorilerinden faydalanarak yarattıklarını belirtmiş, bu niçinle ses getirse de Baudrillard bu övgüyü pek üzerine alınmayarak, Matrix’in kendi anlattığı kainatla örtüşmediğini belirtmişti. Ancak simülasyon ya da idealar kozmosu üzere tabirler bir fazlaca örnekle örtüşür göründüğü için izleyici açısından sorun yaratacak bir durum da yoktu, Ta ki son sinemaya kadar.
MATRİX RESURRECTİON O KADAR MI BERBAT
Tüm berbat sinemaların günahını çekecek kadar ya da karşılanmayan tüm sinemasal beklentilerin müsebbibi olacak kadar berbat olmadığını söylemeli. İçeriğe gelince, sinema devir ve kendi matrix cihanı için malumun ilanı üzere. Sinemanın “O kadar eksiksiz ki uydurma olması lazım” üzere manidar replikleri olsa da yetersiz. Teknik olarak o denli uygun sinemalar ve oyun konseptleri yapılıyor ki Matrix bu manada yalnızca yer yer manalı kesimler sunuyor. Bir yandan Wachowskilerin aslında epey daha düzgününü yapmaya potansiyelimiz var lakin dala olan reaksiyonumuz ağır bastı tutumu samimiyetsiz gözüküyor. Deadpool üzere bir üretimde seyirci kitlesi neyle karşılaşacağını bildiğinden kendi içini oyan karakter ve tutumunu beğenilen karşılayabilir lakin bu sinemada tam manasıyla başarılmış değil. Zira tenkidin birçoklarını görsel dengesizliklerin ahenksiz bütünü ve diyaloglara yaslamış durumda yani fazlaca fazla konuşuyor. Matrix serisini, Neo’ya yapılan sinemadaki anı manipülesi üzere izleyicide yok etmeye çalışan üretimde, kendi sinemalarıyla dalga geçtiklerini hissettiriyor. Wachowskiler Baudrillard’ın kastettiği gerçekliğe referans bile vermeyen ve gerçekliğin yerine geçen kopyanın, hakikati aramanın kendisini pek dar bir yola soktuğunu ya anladılar ya da Warner Bros üzere bir çark ortasında bunu anlatmanın manasızlığını aktardılar. Her hâlükârda seyircinin düşünmesine yer bırakmadan temaları boca ederek, sinema biçimini anlamsızlaştırdılar.
Matrix
Keşke bu çeşit sinemalar arthouse sinemanın anlatım imkanlarından daha fazla beslenerek eleştirel yaklaşımlarda adaletli gidebilse ve sıklıkla yaptıkları bizi bir daha biz eleştiririz egosunu bir kenara bırakabilseydi. Arzu- Kaygı, anı-kurgu, hakikat arayışı, bilgi sistemleri ve ideolojisi, biosistemler, klâsik niyetin yıkılışı, tarih anlayışının değişmesi, bio tahliller, algoritmik vücutlar ve özgür irade üzere değerli hususlar bir replik kırıntısından daha fazla yer edinebilseydi. Buna karşın anti-tepkilerle dahi üretimciler sinemadan istediklerini aldı. Yabanî kapitalizmde sistem her daim kâr etmenin yolunu bulmalıydı ve buldu. Doğrusu Mcdonalds ve Burger içindeki savaştan farkı olmayan seviyesi düşük sinema tartışmaları sisteme yardım ediyor. Önemli olansa farkındalığı korumak ve şuurla izlemeye, tartışmaya devam etmek. Daha evvelki sinemaları hem kendi vaktinde hem daha sonrasında izleyip üzerine düşünen sinemanın temalarından olan hiper vakit, teknolojik gelişmeler, post-truth,simülasyon, dijitalizm, toplumsal medya mevzularını araştıran benim gibiler içinse bir vakit kaybı kelam konusu değil. Çünkü farkındalık ve şuur de sistem üzere her daim kazanmaya meyyaldir. bu biçimde Catrix’in toplumsal medyada her gün bir daha üretildiği bu periyotta Neo’nun temsil ettiği aslolan “Bir” e ulaşıp varlık seyahatimize mana vermenin ve yol almanın vakti gelmedi mi?
ÖLÜLERİ GÖMEMEYEN HOLLYVOOD DÜNYASI
Diriliş, vaktinde bitmesi gereken, şahsına münhasır bir sinema kozmosunun, yıllar daha sonraki dirilişini göstermiş oldu. Çağdaş piyasa ölülerin gömülmesine müsaade vermiyordu. Şayet piyasa bir eserden yararlanacaksa onun sürdürülebilirliğini önemsiyordu. Bu niçinle oyunları, animasyon serisi, sinemaya dair piyasa mamüllerinin pazarlanması, sinemaya dair nostaljik anımsatmaların senelerca devam etmesi de bitişe müsaade vermeyip, ticari sömürüyü devam ettirmenin yoluydu. Matrix 1999’da birinci sinemayla çıktığında bulunduğu devirde çeşidi için olağanüstü bir muvaffakiyet elde etti. Kullandığı efekt, görsel yenilikler, felsefi yaklaşımlarıyla dünya üzerinde hayli farklı çeşitte seyirci kitlesi edindi. Bu sineması yalnızca bilimkurgu sevenler değil, geniş bir kitle benimsemişti.
Sinemaya dair replikler daha toplumsal medyanın esamesi okunmazken internette dolaşıyor, sinema karakterleri efsaneleştiriliyor, gündelik hayata hem giysi tıpkı vakitte lisan olarak sızıyordu. 22 yıl evvelden birinci sinema çekildiğinde bahsedilen Matrix kozmosu karmaşık kodlamalar, sanal seyahatler, sanal temsillerle seyirciyi büyülemişti. Matrix Resurrection çıktığında, Metaverse’in ortaya çıkıp, beşerler için sanal bir cihanın ortasında yaşayabileceğini kim bilebilirdi ki? Beşerler Metaverse’e girmeseler dahi sanal alanların ve mecraların bu kadar genişleyeceğini, geçmişte fütüristik gelen ömür dizaynlarını deneyimleceklerini, çıkılması güç bir döngüye gireceklerini kestirim edebilir miydi? Hâkikati bulmak artık Neo’nun uyanıp, kötülerle savaşması kadar kolay değildi. Gerçek olan herşey buharlaşıyordu.
bu biçimde bir ortamda hangi piyasa sineması bu vaktin düşünsel muhtaçlığına karşılık verebilirdi? Wachowski kardeşler bunun Matrix olamayacağını açıkça söylüyor. En azından kendisi ticari bir temsile dönüşmüş bir eserle olmayacağını iletiyor. Sinemanın kendisi tıpkı Neo’yu manipüle etmek için kullanılan oyun şirketinin ismi üzere Deus (ex) Machina beklemenin traji-komikliğini öne sürüyor. Deus ex Machina Antik Yunan tiyatrolarından bu yana kıssalarda rastlanılan, birden gelişen olay, durum ya da bireylere referans verir. Muharrirler kimi vakit gerekli olduğunda kimi zamanse tahlilsiz kaldıkları yerde “deus ex machina” ile sorunu çözerler. Resurrection’da herşey Neo’nun uyanmasına, sahniçin “demir vinçle indirilmesine” bakıyor ya da Trinity’nin olgunlaşma sürecine bile girmeden uçma yetisine kavuşmasına.
Bu akışkan devranda her sorunun biraz retorik kalmaya başladığı ve başlıktaki sorunun o kadar da kritik olmadığı bu yazının sonunda bir yerlerde anlaşılacaktır. Matrix Resurrection Wachowski kardeşlerin triolojiden daha sonra devamı beklenmeyen, zarurî beklenti yaratılan serinin dördüncü sinemasıydı. Yeterli bilimkurgu izleyicileri, sevdikleri, onlarda yer eden bir üçlemenin dördüncüsü gelsin diye diretmezdi doğrusu. Şimdiye kadar Yüzüklerin Efendisi’nden Starwars’a ünlü serilerin devamında giderek olduklarından daha fazla piyasa mamüllerine dönüştüğünü, daha geniş ya da kâr getiren kitlelere odaklanacağız derken kıssalarına ziyan verdiklerini gördük. Baştan farklı motivasyonlarla hareket eden Transformers üzere büsbütün ticari serilerin ise en azından kendi niyetleriyle, durdukları yerde dürüst iken, yeni sinemaların dalga geçilecek hale geldiklerine de şahit olduk. Marvel ve Dc cihanı ise apayrı tartışmalara yol açmıştı. Halkın ortasından muhteşem kahramanlar mı yoksa halkın ortasından idealize edilecek karakterler mi manasına gelen bu tartışmanın bir yerlerinde Matrix hesapta yokken sinema dünyasına ani bir giriş yaptı. Bu giriş kendi kendini ileriki senelerda tekrar etmeye devam edecek olan Hollywood dünyası için yeni vizyonlardan bir tanesiydi. Sinemanın eklektik ideolojisi, yenidünya nizamına yönelik sert tenkitleri, fütüristik tutumu, kendine has imaj lisanı, yenisi uzun mühlet ilgilendirecek noktalarıyla, geniş kitlelere hitap eden bir üretim oldu. Bu tartışmaların bir kısmının altı pek doluydu. Wachowski kardeşler sinemalarını Fransız düşünür ve sosyolog Baudrillard’ın simülakr ve simülasyon teorilerinden faydalanarak yarattıklarını belirtmiş, bu niçinle ses getirse de Baudrillard bu övgüyü pek üzerine alınmayarak, Matrix’in kendi anlattığı kainatla örtüşmediğini belirtmişti. Ancak simülasyon ya da idealar kozmosu üzere tabirler bir fazlaca örnekle örtüşür göründüğü için izleyici açısından sorun yaratacak bir durum da yoktu, Ta ki son sinemaya kadar.
MATRİX RESURRECTİON O KADAR MI BERBAT
Tüm berbat sinemaların günahını çekecek kadar ya da karşılanmayan tüm sinemasal beklentilerin müsebbibi olacak kadar berbat olmadığını söylemeli. İçeriğe gelince, sinema devir ve kendi matrix cihanı için malumun ilanı üzere. Sinemanın “O kadar eksiksiz ki uydurma olması lazım” üzere manidar replikleri olsa da yetersiz. Teknik olarak o denli uygun sinemalar ve oyun konseptleri yapılıyor ki Matrix bu manada yalnızca yer yer manalı kesimler sunuyor. Bir yandan Wachowskilerin aslında epey daha düzgününü yapmaya potansiyelimiz var lakin dala olan reaksiyonumuz ağır bastı tutumu samimiyetsiz gözüküyor. Deadpool üzere bir üretimde seyirci kitlesi neyle karşılaşacağını bildiğinden kendi içini oyan karakter ve tutumunu beğenilen karşılayabilir lakin bu sinemada tam manasıyla başarılmış değil. Zira tenkidin birçoklarını görsel dengesizliklerin ahenksiz bütünü ve diyaloglara yaslamış durumda yani fazlaca fazla konuşuyor. Matrix serisini, Neo’ya yapılan sinemadaki anı manipülesi üzere izleyicide yok etmeye çalışan üretimde, kendi sinemalarıyla dalga geçtiklerini hissettiriyor. Wachowskiler Baudrillard’ın kastettiği gerçekliğe referans bile vermeyen ve gerçekliğin yerine geçen kopyanın, hakikati aramanın kendisini pek dar bir yola soktuğunu ya anladılar ya da Warner Bros üzere bir çark ortasında bunu anlatmanın manasızlığını aktardılar. Her hâlükârda seyircinin düşünmesine yer bırakmadan temaları boca ederek, sinema biçimini anlamsızlaştırdılar.
Matrix
Keşke bu çeşit sinemalar arthouse sinemanın anlatım imkanlarından daha fazla beslenerek eleştirel yaklaşımlarda adaletli gidebilse ve sıklıkla yaptıkları bizi bir daha biz eleştiririz egosunu bir kenara bırakabilseydi. Arzu- Kaygı, anı-kurgu, hakikat arayışı, bilgi sistemleri ve ideolojisi, biosistemler, klâsik niyetin yıkılışı, tarih anlayışının değişmesi, bio tahliller, algoritmik vücutlar ve özgür irade üzere değerli hususlar bir replik kırıntısından daha fazla yer edinebilseydi. Buna karşın anti-tepkilerle dahi üretimciler sinemadan istediklerini aldı. Yabanî kapitalizmde sistem her daim kâr etmenin yolunu bulmalıydı ve buldu. Doğrusu Mcdonalds ve Burger içindeki savaştan farkı olmayan seviyesi düşük sinema tartışmaları sisteme yardım ediyor. Önemli olansa farkındalığı korumak ve şuurla izlemeye, tartışmaya devam etmek. Daha evvelki sinemaları hem kendi vaktinde hem daha sonrasında izleyip üzerine düşünen sinemanın temalarından olan hiper vakit, teknolojik gelişmeler, post-truth,simülasyon, dijitalizm, toplumsal medya mevzularını araştıran benim gibiler içinse bir vakit kaybı kelam konusu değil. Çünkü farkındalık ve şuur de sistem üzere her daim kazanmaya meyyaldir. bu biçimde Catrix’in toplumsal medyada her gün bir daha üretildiği bu periyotta Neo’nun temsil ettiği aslolan “Bir” e ulaşıp varlık seyahatimize mana vermenin ve yol almanın vakti gelmedi mi?
ÖLÜLERİ GÖMEMEYEN HOLLYVOOD DÜNYASI
Diriliş, vaktinde bitmesi gereken, şahsına münhasır bir sinema kozmosunun, yıllar daha sonraki dirilişini göstermiş oldu. Çağdaş piyasa ölülerin gömülmesine müsaade vermiyordu. Şayet piyasa bir eserden yararlanacaksa onun sürdürülebilirliğini önemsiyordu. Bu niçinle oyunları, animasyon serisi, sinemaya dair piyasa mamüllerinin pazarlanması, sinemaya dair nostaljik anımsatmaların senelerca devam etmesi de bitişe müsaade vermeyip, ticari sömürüyü devam ettirmenin yoluydu. Matrix 1999’da birinci sinemayla çıktığında bulunduğu devirde çeşidi için olağanüstü bir muvaffakiyet elde etti. Kullandığı efekt, görsel yenilikler, felsefi yaklaşımlarıyla dünya üzerinde hayli farklı çeşitte seyirci kitlesi edindi. Bu sineması yalnızca bilimkurgu sevenler değil, geniş bir kitle benimsemişti.
Sinemaya dair replikler daha toplumsal medyanın esamesi okunmazken internette dolaşıyor, sinema karakterleri efsaneleştiriliyor, gündelik hayata hem giysi tıpkı vakitte lisan olarak sızıyordu. 22 yıl evvelden birinci sinema çekildiğinde bahsedilen Matrix kozmosu karmaşık kodlamalar, sanal seyahatler, sanal temsillerle seyirciyi büyülemişti. Matrix Resurrection çıktığında, Metaverse’in ortaya çıkıp, beşerler için sanal bir cihanın ortasında yaşayabileceğini kim bilebilirdi ki? Beşerler Metaverse’e girmeseler dahi sanal alanların ve mecraların bu kadar genişleyeceğini, geçmişte fütüristik gelen ömür dizaynlarını deneyimleceklerini, çıkılması güç bir döngüye gireceklerini kestirim edebilir miydi? Hâkikati bulmak artık Neo’nun uyanıp, kötülerle savaşması kadar kolay değildi. Gerçek olan herşey buharlaşıyordu.
bu biçimde bir ortamda hangi piyasa sineması bu vaktin düşünsel muhtaçlığına karşılık verebilirdi? Wachowski kardeşler bunun Matrix olamayacağını açıkça söylüyor. En azından kendisi ticari bir temsile dönüşmüş bir eserle olmayacağını iletiyor. Sinemanın kendisi tıpkı Neo’yu manipüle etmek için kullanılan oyun şirketinin ismi üzere Deus (ex) Machina beklemenin traji-komikliğini öne sürüyor. Deus ex Machina Antik Yunan tiyatrolarından bu yana kıssalarda rastlanılan, birden gelişen olay, durum ya da bireylere referans verir. Muharrirler kimi vakit gerekli olduğunda kimi zamanse tahlilsiz kaldıkları yerde “deus ex machina” ile sorunu çözerler. Resurrection’da herşey Neo’nun uyanmasına, sahniçin “demir vinçle indirilmesine” bakıyor ya da Trinity’nin olgunlaşma sürecine bile girmeden uçma yetisine kavuşmasına.