CİHAN CEYLAN
Tahsin Kiriş, Kütahya’nın Tavşanlı ilçesinde Çiriş Kundura Deri İşleri Sanat Meskeni ismini taşıyan iş yerinde faaliyet gösteren bir sanatçı. Kitapçılık ve Çocuk Mecmuası çıkarma üzere faaliyetlerden daha sonra, yirmi yıl orta verdiği mesleğine dönmüş. İş yeri bir turistik yeri üzere ziyaret edildiği için gündüz genelde dostlarla sohbet ediyor, asıl geceleri çalışıyor. Yapmış olduğu çanta, bel kemeri, ok torbası ve kostümlerle mükafatlar alan sanatkarın ünü yurt dışına ulaşmış durumda. Üniversitelerde deri mühendislerine, eski yordam deri işlemesi hakkında bilgiler aktarıyor. Motorculuk, kampçılık, cet binme üzere toplumsal faaliyetleri olan, giysisi ve konuşma şekliyle da dikkat çeken sanatçı, iş yerinin “Kullan at” kültürüne (kapitalizme) başkaldırı olduğunu söylüyor.
-Tahsin Beyefendi, deri işleri üzere epey farklı bir işle, büyük ilgi nazarann sanatçısınız. Kostüm ve tasarım mükafatı aldınız, devlet sanatkarı unvanına sahipsiniz. Bu işe nasıl başladınız ve bu noktaya nasıl geldiniz?
Bu mesleğe 1977’de babamın yanında ayakkabı çıraklığı yaparak başladım. bu biçimdelar ufak tefek de olsa, bel kemeri, cüzdan işleri yapıyordum. Fakat bu deri işleri bugünkü kadar tanınan değildi. Askere gidip geldikten daha sonra 1987 yılında kendi dükkânımı açtım, 1996 yılında ise kapattım. Ayakkabı tamir işleri artık pek kalmamıştı. O günlerde arkadaşların kitapçı dükkânında çalışmaya ve bir çocuk mecmuası çıkarmaya başladık. Piyasada biroldukça çocuk mecmuası vardı lakin tamamı büyüklerden çocuklara yönelikti. Biz farklı bir şey deneyerek, çocuklardan çocuklara mecmua yaptık. Kütahya’nın Tavşanlı ilçesi üzere bir yerde yayınlanan bu dergiye, ülkenin her yerinden, yurt haricinden bile çocuklardan yazılar geliyordu. Mecmua sekiz sene sürdü, 2001 yılında kapandı. bir müddet daha kitapçı dükkânında çalışmaya devam ettim. 2013 yılında emekli olunca, bizim deri işlerinin daha revaçta olduğunu gördüm. Tarihi diziler, sinemalar yapılmaya başlanınca dericilik gündeme geldi. Selçuklu, Osmanlı devirlerini yansıtan dizilerin çoğaldığı periyotta, ben mesleğime geri dönmek istedim. Yirmi yıl orta verdikten daha sonra 2016’da bu dükkânı açtım. Klasik okçulara ok torbası, bel kemeri, yan çanta, sinema setlerine periyot gereçleri yapmaya başladım.
2022 Haziran ayında Memleketler arası Tiyatro Emek Mükafatları merasiminde Klâsik Türk Tiyatrosu’nda kostüm ve dizaynlardan ödül aldım. Bir gün daha sonra, daha evvel müracaat ettiğim Devlet Sanatçılığı için Ankara’ya çağırdılar. Yaptığım yapıtlara baktılar. Bir ay daha sonra da devlet sanatçılığı unvanımızı bize takdim ettiler.
Tahsin Kiriş
Yirmi yıl orta verdikten daha sonra bu işe yöneldiğinizde aileniz ve etrafınızın tutumu ne oldu?
Ben ayakkabıcılıktan geldiğim için, emekli olduktan daha sonra dükkân açmak istiyordum. Ailem, “Bu pis iş, bununla uğraşma, masrafı fazla gibi” itirazlarda bulunuyordu. Ben bununla birlikte motorcu olduğum için motorsikleti koyduğum kulübeye eski ayakkabıcılık ve dericilik materyalleriyle dolduruyordum. Orada kendi kendime çalışmaya başladım. Karanlık ve dar olduğu için hanım oraya dam diyordu. Bir gün, arkadaşların yanına çıktığımı söyleyip orada gece bir buçuğa kadar çalıştım. Hanım nereden geldiğimi sorunca, çabucak yanıt veremedim. “Damdan mı geliyorsun?” deyince, “Damdan geliyorum” dedim. Bu işlerin pisliğinden dem vurunca, “Allah beşere yüz karası vermesin, bu işteki kara yıkanır gider” diye karşılık verdim. “Ben bir daha dükkân açacağım, oradan sana bir güneş doğuracağım” dedim. O bu olaya meslek olarak bakıyordu, ben sanat olarak bakıyordum. daha sonra bu dükkânı açtım, her şeyini kendim yaptım. Sanat altın bileziktir, bir mesleği öğrenmek lâzım.
HER ESERDEN BİR TANE YAPARIM
-Yaptığınız iş pek zahmetli bir iş. Derinin işlenmesi, dikişleri, üzerinde motif çalışması üzere ayrıntılar var. Bir deri çantanın imalinde neler yaşarsınız?
Çalışmalarım genelde özel sipariş üzerine oluyor. Fotoğraflarda üzerimde bir çanta görürler, yurt ortasından yurt haricinden beşerler arar, onu almak isterler. “O satılık değil, kendime yaptım” derim, ısrar ederler. Çok inat eder de vermeyecek olursam, “Tamam birebirini biçim olarak yaparım ancak üzerindeki desenleri, dikişleri, metalleri, senin istediğin biçimde yaparım” derim. Ben sanatsal çalışma yaptığımdan her yaptığım eseri farklı bir biçimde yapmak prensibimdir. Yani fabrikasyon çalışmam. Birisi, bir çantadan on tane yap dese, milyarları dökse yapmam. Yaparsam, yaptığım iş sanattan çıkar, meslek haline gelir. Yaptığım her işin kesinlikle bir yerinde bir değişiklik olacak.
EVLADİYELİK OLSUN İSTERİM
-Bu sizin için bir zorluk değil mi?
bu biçimde sanatsal çalışmaların şüphesiz zorlukları var. “Nasıl bir çanta istiyorsun” dediğimde, “Sen nasıl yaparsan yap” dediklerinde üstüme on kat yük biner. Ben onu yapacağım ve ona beğendireceğim. İş bitinceye kadar telaşım bitmez. Başımı yastığa koyduğumda, o arkadaşa yapacağım çanta vardır aklımda. kimi vakit birden bir şey aklıma gelir, sabaha bunu unuturum diye yataktan kalkıp gecenin bir yarısında buraya geldiğim olur. Derilerin ortasında eşinirim, neyi neyle yapacağımı yazıya döküp tezgâhın üzerine bırakırım, daha sonra da meskene sarfiyat yatarım. Ben bunlara tatlı zorluk diyorum. Deri alışverişim de bir zorluktur. İnternetten mutlaka deri almam. Deriye elimle bakarken, başımda on takla attırmam lâzım. Bu deriden ben ne yapabilirim diye düşünür, yumuşaklığına, sertliğine, rengine, dokusuna bakar, elimle okşarım. Hoşuma giderse alıp gelirim. Yaptığımız işi üç sac ayağına oturtmak gerekiyor. Bir, görseli hoş olacak. İki, kullanışlı olacak. Üç, sağlam olacak. Yani, eskilerin dediği üzere evlâdiyelik olacak, ömür uzunluğu kullanılacak. Sen bunu eskitemezsin, senden de evlâdına kalır. Ancak günümüzün çağdaş dedikleri dünyasında gençleri ve insanları kullan at kültürüne alıştırıyorlar. Zira kapitalist sistemde, daima mal satmak istiyorlar, uzun ömürlü olursa onlar ziyan ederler. Benim iş yerim bu anlayışa bir başkaldırıdır.
KULLAN AT KÜLTÜRÜNE KARŞIYIM
-Az evvel benim dükkânım bir başkaldırı dediniz? Neye karşı başkaldırı?
Daha evvel dediğim üzere 21. yüzyılda bizi “Kullan at” kültürüne alıştırdılar. 21. yüzyılın entrikalarına karşı benim iş yerim bir başkaldırıdır. Neye başkaldırıdır? Meselâ bir AVM’ye gittiğinizde, ortasında bir tane saat bakılırsamezsin, sana vaktini unuttururlar. Dışarıyı da bakılırsamezsin, pencere, cam yoktur. Hava karardı mı anlayamazsın. Seni vakitten havadan habersiz dolap beygiri üzere döndürürler. Bir gereç aldın, 1050 lira tuttu, “1000 lira oluversin” diyemezsin, dersen “biz kurumsalız” derler. Canınız çay, su istemiş olsa, “kafe karşıda” derler. Fakat yüzüne epeyce hoş gülerler. Onların tek maksadı senin cebindir.
-Peki eskilerde ne görüyoruz?
Meselâ babam ben 7-8 yaşlarındayken, “Oğlum Terzi İsmet abine git benim pantolonun paçalarını yaptır gel” kaygısı, akabinde “Yalnız içeriye girerken selâm vermeyi unutma e mi oğlum” diye tembihlerdi. Ben Terzi İsmet abinin yanına giderim. Onun dükkânında arkadaşları gelir masraf, çay içerler, bir şeyler yerler. Ben selâm verip içeri girince, hepsi birlikte, “Ve aleyküm selâm” diye selâmımı alırlar, “Gel bakalım, sen kimin çocuğusun?” diye sorarlar. “Ben İsmail Kiriş’in oğluyum,” derim. “Oooo, bizim İsmail’in oğlu musun?” derler; bir şey yiyorlarsa yedirirler, içiyorlarsa içirirler. Ben küçük olduğum için bana hayata dair öğüt de verirler. Ben iş bitip dükkândan çıkarken hem işim görülür, hem karnım doyar, hem zihnim doyar. İşte ortadaki fark bu. O yüzden diyorum ki, modernizm ismi verilen bu çivisi çıkmış dünyanın entrikalarına karşı bu dükkân bir başkaldırıdır.
Gençler her işin kolayına kaçmasın
-Günümüz gençlerini nasıl değerlendiriyorsunuz, neler tavsiye edersiniz?
Eskiden Ahilik’te bir ustanın yanına çırak gidildiği vakit, yalnızca meslek öğrenilmiyordu. İnsan alakalarına, toplumsal hayata, ticaretle alâkalı eğitiyordu. Çırağı usta olduğu vakit dükkânı bile kendisi tutuyor, tekbirlerle dükkânı açıyordu. Yetiştirdiği ustayı ebediyen denetim ediyordu. Şayet yanlış bir şey yapsın, o yanlış yaptığı papucu gidip dama atıyor, daha sonra oturup yanlış yaptığı işi kendisi telâfi ediyordu. Babam bana, “Yaptığın iş ücretsiz da olsa sağlam yap” kaygısı. “Bedava diye berbat yaparsın, öbür bir müşteri bunu görür, senin ücretsiz yaptığını bilmez, sanatını kötüler” diye uyarırdı. Babamın bu öğütleri bizi vakit ortasında geliştirdi. Günümüz gençleri her işin kolayına, ucuzuna kaçmak yolunda. Elinde telefon, önünde bilgisayar, üzerinde sorumluluk hissetmiyor. Bu işlere girip, bu işin zorluğunu çekmiş olsalar, emeğin değerini anlarlar, bundan büyük keyif alırlar. Fakat ne yazık ki, günümüz gençleri sanatsal faaliyet içine girmiyorlar, bu büyük bir sorun. Gençlerin yapsın yapmasın bir meslekle tanışmaları lâzım.
Tahsin Kiriş, Kütahya’nın Tavşanlı ilçesinde Çiriş Kundura Deri İşleri Sanat Meskeni ismini taşıyan iş yerinde faaliyet gösteren bir sanatçı. Kitapçılık ve Çocuk Mecmuası çıkarma üzere faaliyetlerden daha sonra, yirmi yıl orta verdiği mesleğine dönmüş. İş yeri bir turistik yeri üzere ziyaret edildiği için gündüz genelde dostlarla sohbet ediyor, asıl geceleri çalışıyor. Yapmış olduğu çanta, bel kemeri, ok torbası ve kostümlerle mükafatlar alan sanatkarın ünü yurt dışına ulaşmış durumda. Üniversitelerde deri mühendislerine, eski yordam deri işlemesi hakkında bilgiler aktarıyor. Motorculuk, kampçılık, cet binme üzere toplumsal faaliyetleri olan, giysisi ve konuşma şekliyle da dikkat çeken sanatçı, iş yerinin “Kullan at” kültürüne (kapitalizme) başkaldırı olduğunu söylüyor.
-Tahsin Beyefendi, deri işleri üzere epey farklı bir işle, büyük ilgi nazarann sanatçısınız. Kostüm ve tasarım mükafatı aldınız, devlet sanatkarı unvanına sahipsiniz. Bu işe nasıl başladınız ve bu noktaya nasıl geldiniz?
Bu mesleğe 1977’de babamın yanında ayakkabı çıraklığı yaparak başladım. bu biçimdelar ufak tefek de olsa, bel kemeri, cüzdan işleri yapıyordum. Fakat bu deri işleri bugünkü kadar tanınan değildi. Askere gidip geldikten daha sonra 1987 yılında kendi dükkânımı açtım, 1996 yılında ise kapattım. Ayakkabı tamir işleri artık pek kalmamıştı. O günlerde arkadaşların kitapçı dükkânında çalışmaya ve bir çocuk mecmuası çıkarmaya başladık. Piyasada biroldukça çocuk mecmuası vardı lakin tamamı büyüklerden çocuklara yönelikti. Biz farklı bir şey deneyerek, çocuklardan çocuklara mecmua yaptık. Kütahya’nın Tavşanlı ilçesi üzere bir yerde yayınlanan bu dergiye, ülkenin her yerinden, yurt haricinden bile çocuklardan yazılar geliyordu. Mecmua sekiz sene sürdü, 2001 yılında kapandı. bir müddet daha kitapçı dükkânında çalışmaya devam ettim. 2013 yılında emekli olunca, bizim deri işlerinin daha revaçta olduğunu gördüm. Tarihi diziler, sinemalar yapılmaya başlanınca dericilik gündeme geldi. Selçuklu, Osmanlı devirlerini yansıtan dizilerin çoğaldığı periyotta, ben mesleğime geri dönmek istedim. Yirmi yıl orta verdikten daha sonra 2016’da bu dükkânı açtım. Klasik okçulara ok torbası, bel kemeri, yan çanta, sinema setlerine periyot gereçleri yapmaya başladım.
2022 Haziran ayında Memleketler arası Tiyatro Emek Mükafatları merasiminde Klâsik Türk Tiyatrosu’nda kostüm ve dizaynlardan ödül aldım. Bir gün daha sonra, daha evvel müracaat ettiğim Devlet Sanatçılığı için Ankara’ya çağırdılar. Yaptığım yapıtlara baktılar. Bir ay daha sonra da devlet sanatçılığı unvanımızı bize takdim ettiler.
Tahsin Kiriş
Yirmi yıl orta verdikten daha sonra bu işe yöneldiğinizde aileniz ve etrafınızın tutumu ne oldu?
Ben ayakkabıcılıktan geldiğim için, emekli olduktan daha sonra dükkân açmak istiyordum. Ailem, “Bu pis iş, bununla uğraşma, masrafı fazla gibi” itirazlarda bulunuyordu. Ben bununla birlikte motorcu olduğum için motorsikleti koyduğum kulübeye eski ayakkabıcılık ve dericilik materyalleriyle dolduruyordum. Orada kendi kendime çalışmaya başladım. Karanlık ve dar olduğu için hanım oraya dam diyordu. Bir gün, arkadaşların yanına çıktığımı söyleyip orada gece bir buçuğa kadar çalıştım. Hanım nereden geldiğimi sorunca, çabucak yanıt veremedim. “Damdan mı geliyorsun?” deyince, “Damdan geliyorum” dedim. Bu işlerin pisliğinden dem vurunca, “Allah beşere yüz karası vermesin, bu işteki kara yıkanır gider” diye karşılık verdim. “Ben bir daha dükkân açacağım, oradan sana bir güneş doğuracağım” dedim. O bu olaya meslek olarak bakıyordu, ben sanat olarak bakıyordum. daha sonra bu dükkânı açtım, her şeyini kendim yaptım. Sanat altın bileziktir, bir mesleği öğrenmek lâzım.
HER ESERDEN BİR TANE YAPARIM
-Yaptığınız iş pek zahmetli bir iş. Derinin işlenmesi, dikişleri, üzerinde motif çalışması üzere ayrıntılar var. Bir deri çantanın imalinde neler yaşarsınız?
Çalışmalarım genelde özel sipariş üzerine oluyor. Fotoğraflarda üzerimde bir çanta görürler, yurt ortasından yurt haricinden beşerler arar, onu almak isterler. “O satılık değil, kendime yaptım” derim, ısrar ederler. Çok inat eder de vermeyecek olursam, “Tamam birebirini biçim olarak yaparım ancak üzerindeki desenleri, dikişleri, metalleri, senin istediğin biçimde yaparım” derim. Ben sanatsal çalışma yaptığımdan her yaptığım eseri farklı bir biçimde yapmak prensibimdir. Yani fabrikasyon çalışmam. Birisi, bir çantadan on tane yap dese, milyarları dökse yapmam. Yaparsam, yaptığım iş sanattan çıkar, meslek haline gelir. Yaptığım her işin kesinlikle bir yerinde bir değişiklik olacak.
EVLADİYELİK OLSUN İSTERİM
-Bu sizin için bir zorluk değil mi?
bu biçimde sanatsal çalışmaların şüphesiz zorlukları var. “Nasıl bir çanta istiyorsun” dediğimde, “Sen nasıl yaparsan yap” dediklerinde üstüme on kat yük biner. Ben onu yapacağım ve ona beğendireceğim. İş bitinceye kadar telaşım bitmez. Başımı yastığa koyduğumda, o arkadaşa yapacağım çanta vardır aklımda. kimi vakit birden bir şey aklıma gelir, sabaha bunu unuturum diye yataktan kalkıp gecenin bir yarısında buraya geldiğim olur. Derilerin ortasında eşinirim, neyi neyle yapacağımı yazıya döküp tezgâhın üzerine bırakırım, daha sonra da meskene sarfiyat yatarım. Ben bunlara tatlı zorluk diyorum. Deri alışverişim de bir zorluktur. İnternetten mutlaka deri almam. Deriye elimle bakarken, başımda on takla attırmam lâzım. Bu deriden ben ne yapabilirim diye düşünür, yumuşaklığına, sertliğine, rengine, dokusuna bakar, elimle okşarım. Hoşuma giderse alıp gelirim. Yaptığımız işi üç sac ayağına oturtmak gerekiyor. Bir, görseli hoş olacak. İki, kullanışlı olacak. Üç, sağlam olacak. Yani, eskilerin dediği üzere evlâdiyelik olacak, ömür uzunluğu kullanılacak. Sen bunu eskitemezsin, senden de evlâdına kalır. Ancak günümüzün çağdaş dedikleri dünyasında gençleri ve insanları kullan at kültürüne alıştırıyorlar. Zira kapitalist sistemde, daima mal satmak istiyorlar, uzun ömürlü olursa onlar ziyan ederler. Benim iş yerim bu anlayışa bir başkaldırıdır.
KULLAN AT KÜLTÜRÜNE KARŞIYIM
-Az evvel benim dükkânım bir başkaldırı dediniz? Neye karşı başkaldırı?
Daha evvel dediğim üzere 21. yüzyılda bizi “Kullan at” kültürüne alıştırdılar. 21. yüzyılın entrikalarına karşı benim iş yerim bir başkaldırıdır. Neye başkaldırıdır? Meselâ bir AVM’ye gittiğinizde, ortasında bir tane saat bakılırsamezsin, sana vaktini unuttururlar. Dışarıyı da bakılırsamezsin, pencere, cam yoktur. Hava karardı mı anlayamazsın. Seni vakitten havadan habersiz dolap beygiri üzere döndürürler. Bir gereç aldın, 1050 lira tuttu, “1000 lira oluversin” diyemezsin, dersen “biz kurumsalız” derler. Canınız çay, su istemiş olsa, “kafe karşıda” derler. Fakat yüzüne epeyce hoş gülerler. Onların tek maksadı senin cebindir.
-Peki eskilerde ne görüyoruz?
Meselâ babam ben 7-8 yaşlarındayken, “Oğlum Terzi İsmet abine git benim pantolonun paçalarını yaptır gel” kaygısı, akabinde “Yalnız içeriye girerken selâm vermeyi unutma e mi oğlum” diye tembihlerdi. Ben Terzi İsmet abinin yanına giderim. Onun dükkânında arkadaşları gelir masraf, çay içerler, bir şeyler yerler. Ben selâm verip içeri girince, hepsi birlikte, “Ve aleyküm selâm” diye selâmımı alırlar, “Gel bakalım, sen kimin çocuğusun?” diye sorarlar. “Ben İsmail Kiriş’in oğluyum,” derim. “Oooo, bizim İsmail’in oğlu musun?” derler; bir şey yiyorlarsa yedirirler, içiyorlarsa içirirler. Ben küçük olduğum için bana hayata dair öğüt de verirler. Ben iş bitip dükkândan çıkarken hem işim görülür, hem karnım doyar, hem zihnim doyar. İşte ortadaki fark bu. O yüzden diyorum ki, modernizm ismi verilen bu çivisi çıkmış dünyanın entrikalarına karşı bu dükkân bir başkaldırıdır.
Gençler her işin kolayına kaçmasın
-Günümüz gençlerini nasıl değerlendiriyorsunuz, neler tavsiye edersiniz?
Eskiden Ahilik’te bir ustanın yanına çırak gidildiği vakit, yalnızca meslek öğrenilmiyordu. İnsan alakalarına, toplumsal hayata, ticaretle alâkalı eğitiyordu. Çırağı usta olduğu vakit dükkânı bile kendisi tutuyor, tekbirlerle dükkânı açıyordu. Yetiştirdiği ustayı ebediyen denetim ediyordu. Şayet yanlış bir şey yapsın, o yanlış yaptığı papucu gidip dama atıyor, daha sonra oturup yanlış yaptığı işi kendisi telâfi ediyordu. Babam bana, “Yaptığın iş ücretsiz da olsa sağlam yap” kaygısı. “Bedava diye berbat yaparsın, öbür bir müşteri bunu görür, senin ücretsiz yaptığını bilmez, sanatını kötüler” diye uyarırdı. Babamın bu öğütleri bizi vakit ortasında geliştirdi. Günümüz gençleri her işin kolayına, ucuzuna kaçmak yolunda. Elinde telefon, önünde bilgisayar, üzerinde sorumluluk hissetmiyor. Bu işlere girip, bu işin zorluğunu çekmiş olsalar, emeğin değerini anlarlar, bundan büyük keyif alırlar. Fakat ne yazık ki, günümüz gençleri sanatsal faaliyet içine girmiyorlar, bu büyük bir sorun. Gençlerin yapsın yapmasın bir meslekle tanışmaları lâzım.