Türkiye’de örtü sorunu uzun yıllar sorun oldu. En şiddetlisi 28 Şubat sürecinde yaşansa da onun epeyce öncesi de var. Aygün Köse 1943 doğumlu emekli bir öğretmen. Göçmen bir ailenin çocuğu olarak İzmir’de dünyaya geldi. Babasının yönlendirmesiyle öğretmen okulunu bitirip öğretmen oldu. Lakin mesleğinin beşinci yılında okul arkadaşlarıyla İstanbul’a tatile gittiklerinde müftülük imtihanını birincilikle kazanan, genç hafız Halil İbrahim Köse’yle tanıştı ve hayatı büsbütün değişti. Evvel namaza başlayıp akabinde da örtününce okulun kapısına kadar bile örtülü olarak gitmesi devrin okul yönetimini rahatsız etti. Bu dertli periyotta iki de küçük çocuğuna annelik yapmak için mesleğini bırakan Aygün Köse birkaç yıl daha sonra da İstanbul’a taşındı. Burada bir daha mesleğini yapma fırsatını yakalayan Aygün Köse’yle Şule Yüksel Şenler’in İzmir’de verdiği konferansa gitmesiyle değişen hayatını ve örtündükten daha sonra yaşadıklarını Üsküdar’daki konutunda buluşup konuştuk.Buyurun.
Hocam nasıl bir ortamda çocukluğunuz geçti?
Babam astsubaydı. bir müddet anneannem ve dedemlerle yaşadık. Dedemler Balkanlar’dan İzmir’e muhacir olarak göç etmişler. Fakat Yunan İzmir’i işgal edince, “Düşman bizi burada da buldu” deyip Ankara’ya göç etmişler. Bir devir Ankara’da Meclis açılınca orada vazife yapmış dedem. Merhum annem İzmir’de Cumhuriyet’in ilan edildiği gün ve yılda dünyaya gelmiş. Annem genç bir kızken konutlarının bitişiğindeki konutu İzmir’e nazaranvli olarak gelen babam ve arkadaşı tutmuş. Bu sırada babam, annemi görüp beğenmiş. Evlenmişler. Gezmeyi seven bir aileydi. Ben büyük çocuk olarak annemin en büyük yardımcısıydım. Savaş yıllarının sonu yoklukların olduğu yıllar, her şeyin karneyle alındığı senelerda geçti çocukluğum.
Öğretmenliğe nasıl karar verdiniz?
Komşu çocuklarıyla oyunlar oynuyoruz en sevdiğim oyun çocuklarla öğretmenlik oynamak. Okulda yeterli bir öğrenciydim ve o periyotta okula giden komşu çocuklarının birçoklarının anne babası okuma yazma bile bilmiyor. Ben de mahallede kendi derslerimi bitirdikten daha sonra bu çocukların ödevlerine yardım etmeye başladım. Hatta o periyotta komşular bana bu yardımlarımdan dolayı ortalarında para toplayıp emeğimin karşılığını vermek istediler. “Biz komşuyuz ne demek para, ben bu biçimde ders vermem” dedim.
Aileniz teşvik etti mi?
Babam öğretmen olmamı istiyordu lakin İngilizce öğretmeni olmamı daha fazlaca istiyordu. Kendisi yabancı lisanın ehemmiyetini epeyce erken yaşta fark edip İngiliz Kültür Derneği’nden ders almıştı. bu biçimdece babamın nazaranvinden dolayı bulunduğumuz Çorum’da Öğretmen Okulu’na başladım lakin sınıf öğretmeni oldum. Bu ortada babam da İngilizce dersinde kasvet yaşayan husus komşunun çocuklarına akşamları İngilizce dersi vermeye başladı. bu vakitte babam lisan bildiği için askerden nazaranvli olarak Amerika’ya altı aylık makine eğitimi için kursa gönderildi. Babam dönünce de hatırlıyorum meskenin salonuna herkes toplanır anılarını dinlerdi.
Okulda hangi dersleri seviyordunuz?
Babamın hayalini benden daha sonra kız kardeşim gerçekleştirdi ve İngilizce öğretmeni oldu. Resime ve müziğe kabiliyetim fazlaca fazlaydı. Müzik hocamız konservatuara gitmemi istedi lakin babam istemedi. bu biçimdece öğretmen okulunda eğitim gördüm. Bir yıl İzmir’in Tire ilçesinin bir köyünde öğretmenlik yaptıktan daha sonra da bir daha İzmir’e ailemin yanına döndüm ve İzmir’de öğretmenlik mesleğine devam ettim.
İLK GÖRÜŞTE AŞK
O senelerda örtülü pek kimse yok değil mi? Örtünmeye nasıl karar verdiniz pekala?
Hikaye aslında İzmir’de öğretmenken okuldaki arkadaşlarla İstanbul’a tatile gezmeye gittiğimizde başladı diyebilirim.
Nasıl bir seyahatti bu?
İzmir merkezde öğretmenim. Mesleğimin beşinci yılıydı ve biz öğretmen arkadaşlarımızla sık sık seyahatlere de çıkardık. bir daha bu biçimde bir seyahat programı yaparken “İstanbul’a gidelim” diye kararlaştırdık. İstanbul’u sinemalarda seyrediyoruz fakat hiç görmemişiz. O yaz İstanbul’a bir ay tatil yapmaya geldik.
Hangi yıllar hocam?
1965 yılı. Çengelköy İlköğretim Okulu’nda kalıyoruz. Hanımlar bir tarafta kalıyor erkekler ve aileler öteki tarafta kalıyor. Sabah kahvaltısını yapıp İstanbul’u dolaşmaya çıkıyoruz. Bir gün beni aşağıdan çağırdılar. Bizim de İstanbul’da bir akrabamız var onlar geldi sanıyorum. Saçımda bigudilerle aşağı indim ki bir beyefendi.
Kimmiş?
Ben de tanıyamadım. Ancak o kendisini tanıttı ve beni öğretmenlerle bir arada gezerken gördüğünü ve niyetinin fazlaca önemli olduğunu söylemiş oldu.
Size aşık mı olmuş? Nerede görmüş?
Çengelköy Vapur İskelesi’nde görmüş birinci. sonrasındasında da bizi takip etmiş. Alışılmış benim bunlardan hiç haberim yok. daha sonra benimle ilgili bütün ayrıntıları gelen gruptaki beyefendilerden öğrenmiş.
Sizin reaksiyonunuz ne oldu?
Benim birinci reaksiyonum olumsuzdu olağan. Görüşmek istemediğimi söylemiş oldum. Lakin olağan bu sefer de bana kendini tanıtan bir mektup göndermiş. Benim de kümede bir bekar kız arkadaşım daha var onla birlikte geziyoruz. Mektubu okuyup gülüyoruz falan.
Görüşmeye ikna edebildi mi pekala?
Israrla beni yemeğe çağırıyor. Arkadaşıma dedim ki “Bu bizim peşimizi bırakmayacak bari bir sefer konuşayım, istemediğimi söyleyeyim.” Çengelköy’de buluşup dinleyeceğim kendisini. Bizi yemeğe götürmek istiyor ben yemeği kabul etmedim lakin dondurma teklifini kabul ettik. Natürel o bu birinci buluşmada o kadar heyecanlandı ki. her neyse ben okula döndüğümüzde arkadaşıma dedim ki “Ben kümeden ayrılıp İzmir’e döneyim.’ Arkadaşım da ‘Ben de geleyim’ dedi ve biz bir arada İzmir’e döndük. Natürel annemler şaşırdı.
Ne dediniz ailenize?
Anneme özetlemek gerekirse olayı anlattım. Annem yolda gördüğü adamları gösteriyor “bu biçimde biri mi?” Ben ise her gösterdiğine “Yok anne hiç beğenmedim” falan diyorum. Annem de “Allah, Allah bu adam kimmiş” diye merak ediyor güzelce.
İZMİR’E GELDİ ARDIMDAN
Sizin ömrünüzü değiştirecek kişi aslında değil mi?
Evet lakin ben bu biçimde hiç bir şey bilmiyorum alışılmış. O periyodun çağdaş kıyafetleri ortasında biriyim. Halbuki Allah hidayeti bu bireyle göndermiş,
Siz İzmir’e dönünce irtibatınız koptu mu pekala?
Hayır bir süre daha sonra beni postaniçin aradılar “Gelin telefon var” diye. O senelerda meskenlerde telefon yok natürel. Meskene geldim “Anne o bahsetmiş olduğum beyefendi, İzmir’e gelmiş sizlerle tanışmak istiyormuş.” Annem şaşırdı lakin “Gelsin” dedi doğal onlar da merak ediyor bu kim diye. Otelden o periyot epey moda olan Cadillac marka bir otomobil kiralamış, elinde armağanlarla geldi. Kapıyı annem açıp içeri aldı. Babam da içeride onun yanına geçirdi ve daha sonra annem yanıma gelip “Sen bu çocuğu mu beğenmedin?” diye bana sordu. her neyse ben girdim içeri “Hoş geldiniz” dedim. Babama kendini anlattı. Bir biçimde aileye kendini kabul ettirdi.
Ne iş yapıyordu? Ailenizi ve sizi nasıl ikna etti?
Kendisi hafız beraberinde müftülük diploması vardı. Ancak daha işe girmemiş. Ben de aslına bakarsanız birinci görüşmemde söylemiş oldum. “Benim bir işim var ancak siz daha işe girmemişsiniz. Siz evliliğe daha hazır değilsiniz” demiştim. Lakin işte insanın nasibi var ise oluyor.
HAFIZ OLMASI BABAMI ETKİLEMİŞ
Anne babanız mı sizi ikna etti? Nasıl oldu?
Annem de babam da beğendi. Bilhassa de babamın beğenmesinden etkilendim. Babamın sonucu beni de etkiledi. Zira onun fikirlerine epey paha verirdim. Babam astsubaydı ancak her sabah kalkıp sabah namazını kılan Demokrat Partili biri. Eşimin hafız olmasından bu yüzden çok etkilenmiş. Kısacası biz evlendik.
Aygün Köse ve eşi Halil İbrahim Köse birinci babaklerini kucaklarına aldıklarında.
İzmir’e mi yerleştiniz?
Eşim evlendiğimiz birinci yıl dokuz ay kadar Londra’ya gitti lisan öğrenmeye. Bana da “Aldırabilirsem seni de aldıracağım. Lakin aldıramazsam bir mühlet başka kalacağız” demişti. Ben de bu süreçte annemlerle beraberydim. Bu süreçte olağan mektuplaşıyoruz bana birtakım ikramlar gönderiyor.
EŞARPLARI BOYNUMA FULAR YAPIYORUM
Nasıl armağanlar?
Başörtüsü, kalın çorap. Alışılmış benim aklımın ucundan bile örtünmek geçmiyor. Çorabı kışın giyerim diyorum kendi kendime. Eşarbı boğazıma fular yapıyorum.
Size örtünün demiyor yani?
Hayır son derece şık kanıları olan bir tanesiydi. İşte bir başörtü gönderiyor akabinde bir başörtü daha çıkıyor paketten. Neymiş, birincisinin rengi cildime uyar mı uymaz mı bilmediği için bunu da almış göndermiş. Lakin aslında bana başörtü alıyor. Şık ve hem de kuvvetli bir ikna yeteneği vardı.
Siz nasıl örtündünüz pekala?
Londra’dan döndüğünde eşarpları sordu bir sefer “Ne yaptın?” diye. Ben de fular yaptım dedim. O da bir şey demedi, alışılmış benim de hiç aklımın ucundan bile örtünmek geçmiyor. Bir sefer gece yürüyüşe çıkacağız. “Karanlıkta kimse görmez sanki o fuları başına örtsen. Nasıl duruyor merak ediyorum” dedi. Birinci kere o denli yarım biçimde başıma örttüm.
İlk nasıl karar verdiniz örtünmeye?
O senelerda Şule Yüksel Şenler’in çeşitli kentlerde konferansları oluyor. Konuta aldığımız Bugün Gazetesi’nde bir daha Şule bayanın köşe yazıları var. Ben aslında yavaş yavaş ikna olmuşum ve namaza başlamışım. Okula gidip geliyorum bu yazıları okuyorum lakin asıl değişimi Şule Hanım’ın İzmir’deki konferansına gittikten daha sonra yaşadım.
DİNİ BİLGİYE AÇ BİR NESİLDİK
Hatırlıyor musunuz o konferansın bilgilerinı?
Eşim yazılarını okuduğum bayanın İzmir’de konferansı olduğunu söylemiş oldu ben de gitmek istedim. Hanımlar içeride beyefendiler dışarıda. Gittik ve oradaki o konuşmadan fazlaca etkilendim. Aslında Müslüman bir bayanın meskenine, eşine karşı nazaranvlerinden bahsediyordu. Ancak bizim periyodun gençliğinde bir açlık da vardı. O denli bir dönemki düşünün başörtüsünü yalnızca yaşlılar örterdi. Benim anneannem takardı. Namazı da bir daha meskenin yaşlıları kılardı. Bana da kimse “Kızım kalk namazını kıl” dememişti, o denli bir bilgim yok yani. Lakin hepimiz 30 gün orucumuzu tutardık. O fazlaca farklı bir durumdu. Bu yüzden dinlediklerim beni epey etkiledi.
Şule Yüksel Şenler’le tanışmanız hayatınızı değiştirdi diyebilir miyiz?
Öyle oldu. ondan sonrasında İstanbul’da da komşularla toplanıp daima bir arada nerede konferansı var ise giderdik.
Örtündükten daha sonra okula devam ettiniz mi?
Eşimin anlattığı ayetlerle bayanın örtünmesi gerektiğini anladım lakin hala başımda işe giderken başımı örtme fikri yok natürel. Beni yavaş yavaş ayetlerle anlata anlata eşim ikna etti. Lakin asla başını ört demedi. Demek bende hazırmışım ki örtünmek istedim. O devir çalıştığım okulda bir öğretmen vardı eşini kaybetmiş ve eşinin vefatından daha sonra bir değişim hayatış ve namaza başlamış. Okulda bu biçimde bir öğretmen vardı. Ben de onunla bir arada namaz kılmaya başladım. Kendi kendime “ O kılıyorsa ben niçin kılamayayım” dedim. Hadememiz kılıyordu bir de. Büyük bir odası vardı hademenin okulda. Orada gecede de yatardı. Bizim seccadelerimizi hadememiz odasında hazırlardı. Masraf orada kılardık.
Namaza başladıktan daha sonra mı örtündünüz?
Evet bir insan namaz kılıyorsa namazdan daha sonra niçin başını açsın dedim ve başımı da örtmek istedim. Lakin doğal okula gidince başımı açmak zorundaydım. bir süre bu biçimdece başımı örttüm.
OKUL İDARESİ ÖRTÜMDEN RAHATSIZ OLDU
Peki başınızı örtünce etrafınızdan nasıl reaksiyonlar aldınız?
İlk başta yarım örttüm başımı. Okulda da başım açıyordum fakat bundan okul idaresi rahatsız oldu. Namaza bir şey demediler ancak bu başörtüsüne beğenilen reaksiyon göstermediler. Bana akıl vermeye başladılar, kimi aksi aykırı bakmaya başladı. Dışarda örtmem bile okulda sorun oldu. Özellikle bayrak merasimlerinde misyon vermeye başladılar. Etrafta açık görünmem için dışarıdaki vazifelerimi artırdılar. Benden utanıyorlar. İstiyorlar ki dışarda da başı açık olayım. Yaşça büyük okuldaki hocalar bana akıl vermeye, eşimden ayrılmamı dolaylı yollarla tavsiye etmeye başladılar. Hatta okuldaki hocalar bir sefer konutumuza konuk gelmek istediler. Eşim de “Beyler farklı, hanımlar farklı oturur sohbet ederiz” dedi. Bunu da kabul etmedikleri için konutumuza gelmediler. esasen benim de o periyot ikinci çocuğum olunca bu baskılara dayanamayıp nazaranvimden ayrıldım.
O devirde İzmir’de dindar aileler var mı pekala görüştüğünüz?
Eşim İngiltere’den döndükten daha sonra tercüman olarak çalışmaya başladı. Bir Ramazan günü ise İzmir Müftülüğü’ne başvurup bir ay uzunluğu vaizlik yapmak istediğini söylemiş evrakı olduğu için müftülük de bu talebi kabul etmiş ve İzmir’de bir mescide vaiz olarak gorevlendirdi.
Hangi mescide gitti?
Çınar diye bir semt var orada bir cami. Bir gün bana dedi ki “Beni dinlemeye gelmek ister misin?” Eşim o mescitte görevine başladıktan daha sonra etrafındakilere “Bu caminin imamı kim?” diye sormuş. Onlar da falanca kişi demiş. Eşim de “Aa, o benim hafızlık arkadaşım” demiş ve tanışmışlar. O imam ve eşi de yeni evli genç bir çift. Benim birinci tanıştığım dindar aile bu aile oldu.
İZMİR’DE İKİ DİNDAR AİLEYDİK
O aile kimmiş?
Hanım İzmir Tireli imiş. Biz kaynaştık. Çok isteyeni varmış ancak babası “Ben namaz kılmayan birine kızımı teslim edemem” demiş. Bu beyefendi de oranın mescidine görevli imam olarak gidince, nasip olmuş. Baba kızını bu şahsa vermiş. Koca İzmir’de birbirini anlayan yalnızca iki aile düşünün o yılları.
hemen sonrasında İstanbul’a mı taşındınız?
Önce bahsetmiş olduğum aile taşındı. Ben de 13 yıllık öğretmenlikten daha sonra dediğim üzere çocuğum da olunca meslekten istifa ettim. Akabinde da 1973’te İstanbul Üsküdar Sultantepe’ye geldik. Bu sırada meskenini bize kiraya veren beyefendi eşime Fazilet Kız Kur’an Kursu’ndan bahsetmiş ve orada bir öğretmene muhtaçlık olduğunu söylemiş.
İstanbul’da bir daha öğretmenliğe döndüm
Aygün Köse ve eşi Halil İbrahim.
Fazilet Kız Kur’an Kursu o senelerda okula gitmeyen kız çocuklarının eğitim gördüğü bir okul değil mi?
İki yıllık bir okuldu. Başörtülü oldukları için ilkokuldan daha sonra okula gidemeyen kız çocuklarının dini eğitim aldığı bununla birlikte ortaokul ve liseyi dışarıdan bitirsinler diye de bizim üzere hocaların ders verdiği bir okul. Kent haricinden gelen yatılı kalan öğrenciler de vardı, kent ortasından öğrenciler de. Öğretmen takımı ise daha epey üniversite son sınıf öğrencileriydi. Geçen yıl vefat eden bir tarih hocamız vardı. O kadar hoş bir kümeyle bu vesileyle tanıştım ki. 50 yıl geçti biz hâlâ birbirimizle görüşürüz.
BANA DA OKUL OLDU
Kadrosunda kimler vardı?
Aynur Mısıroğlu vardı o da tarih derslerine girerdi. Mütercimlik de yapardı. beraberinde eczacı Fevziye Nuroğlu vardı. Hatice Suat anne dediğimiz bir pirin kızı vardı. Yahya Efendi Dergahı’nın son şeyhiymiş babası. Suriye’den göç edip gelmiş. Eşi de karşıda ya Beyazıt ya da Süleymaniye Kütüphanesi’nin müdürlüğünü yapmış bir devir. Emekli olunca Üsküdar’a gelmişler. Öğretmenleri seçen heyetteydi. Melahat Yalçıntaş var bir daha. Bu okulda dört yıl öğretmenlik yaptım. Orada hayli hoş bir etraf kurdum. Aynur hanım Beylerbeyi’nde otururdu. Onun konutunda Hatice Suat Anniçin bayan ilmihali dersleri alırdık. Orada birbirimize daha bir alıştık ve epey şey öğrendim, benim için de bir okuldu orası.
Öğrenciler nasıldı?
Hepsi epey zeki çocuklardı. Çok gayretlilerdi. Ders çalışmadan gelen öğrenciyi hatırlamıyorum. esasen hepsi de girdikleri imtihanları iki devirde verip mezun oldular. çabucak sonrasında ilahiyat okuyan, öğretmenlik, eczacılık mezunu fazlaca öğrenciler vardı. Yüksek okul bitiren oldukcatu. çabucak sonrasında çocuklarım dünyaya gelince bir daha öğretmenliğe orta verdim. 90’lı yılların başında bu kere da bir anaokulunda çalıştım.
Başörtüsü sorunu yaşadınız mı?
Evet. Fevziye Nuroğlu Erenköy tarafında eski ahşap bir köşkü anaokulu olarak açtı ve buraya yönetimci olarak beni almak istedi.
OĞLUNUN DÜĞÜNÜNE GİDEMEYEN ANNELER OLDU
O günlerle ilgili ne hatırlıyorsunuz?
Çok külfetli bir periyottu. Babam astsubay olduğu için evladı olarak orduevlerine girme hakkına sahiptim. Ancak başörtülü olduğum için kapıdan içeri alınmıyordum. Yani verilen haklardan tesettürüm niçiniyle yoksun kaldım. Hatta kızım Selimiye Orduevi’nde kalan annemle nişanlısını tanıştırmak istedi. Kızımı başörtüsü niçiniyle içeri almadılar. Felçli annem elinde bastonuyla kapıya geldi. Yasak niçiniyle tanışma bu türlü gerçekleşti bu biçimde bir periyottu. Oğlunun düğününe giremeyen anne babalar oldu o periyotta.
Siz bu vakitte idarecilik yaptınız. O periyotta neler yaşadınız?
Anaokulunun idarecisi oldum. Üç katlı ahşap bir konak. Bakımı da ısıtması da epeyce sıkıntı. Okul açılmadan evvel gittik. Genel bir paklık yapılmıştı lakin daha ayrıntılı paklık için birkaç hanım bir ortaya geldik. Vakıftan yetkililer açılış için bir yemek daveti vereceklerini söylemiş olduler. İki otomobille okula gittik. Biz altı hanım köşkü temizliyoruz. Birine “Prenses, prenses” diyorlar. Camlara çıkanlar, yerleri silenler falan düşünün. Bu prenses dedikleri bayanın uzunluğu da uzun olduğu için çıktı camlara. Bu ortada telefon geliyor bir yandan da kayıt alıyoruz. Biraz daha sonra pastaniçin pasta börek geldi, çay yaptık. İshakoğlu boyalarının bayanı var Rezzan Hanım hepimizi otomobiliyle meskene bıraktı. Yolda “siz prenses, saraylı diyorsunuz o kim” dedim. “Hakikaten prenses o. Kral Faruk’un kız kardeşi Prenses Hoşyer” diye karşılık verdi. Bir köşkte yaşıyor lakin bu hanımlar hizmet için canla başla çalışan insanlardı. Bu okulda çalışmaya başladım lakin epey düşünceli bir periyottu. Okula daima teftişe gelinirdi.
Neler hatırlıyorsunuz o teftişlerden?
Anaokulunu kapatmaya fazlaca çalıştılar. Bizim örtümüze taktılar. Başörtülü çalışamazsınız diye maaş kesintisi uyguladılar. Bir anaokuluna baskın halinde yedi müfettiş birden gelir mi? Bir de gelip didik didik ararlardı. Çocuklara Atatürk’ü sorarlardı. Bakalım anlatılıyor mu diye. bu biçimde acayip bir periyot. Çocuktan ne öğreneceksin? Alışılmış bir de Ulusal Eğitim toplantısına gittiğimde başımda örtü olduğu için kelamlı akına maruz kaldım. Geriden bir bayan kendini parçalayarak bağırıyor “Milli Eğitim okulunda başörtülü biri olur mu?” Ben hiç yanıt vermeyince ayağa kalkıp bir küme bağırıp çağırmaya başladı. Fakat ben hiç yanıt vermeden toplantıyı takip edip imzamı atıp çıktım.
Büyükler gençlere örnek olmalı
Aygün KÖse İzmir’de öğretmen arkadaşlarıyla bir arada.
Gençlerle aranız nasıl?
Onlarla bağlantı kurmayı seviyorum. Onlardan fazlaca şey öğrendim ve öğretmeye çalıştım. Çocuklardan uzak durduğunuz vakit onlar da sizden kaçıyor. hiç bir şeyi paylaşmıyor. Özellikle erkek çocuklarını epeyce güzel yetiştirmelerini anne ve babalara tavsiye ediyorum. Büyüklerin çocuklara örnek olacak davranışlarda bulunmaları gerekiyor. Çok sevdiğimiz evlatlarımıza güzellik yapalım derken kimi vakit farkına varmadan onları kendimizden uzaklaştırabiliyoruz. Buna fazlaca dikkat etmeliyiz. Birtakım çocuklarımız büyüklerine karşı nasıl davranması gerektiğini bilmiyor. Maalesef ailelerin çocuklarının her istediklerini yapmaları, çocukta bir üstünlük duygusu oluşturabiliyor. ömrü öğrenmeleri için zorlukları da yaşamaları gerekir. Fakat her dediği yapılan çocuklar ben merkezli olur ve toplum ortasında sıkıntı duruma düşebilirler.
TATLI LİSAN ÖNEMLİ
Gençlere neler tavsiye edersiniz?
Ben her vakit onlara örnek olmaya çaba ettim. hiç bir vakit şunu şöyleki yap, bunu bu biçimde yap dememeli. Kendi hikâyelerinizden de onlara nakledebilirsiniz. Çocuklar dinlemeyi pek sevmiyorlar. Çok uzun konuşmamak lazım. Ben birçok vakit bana soru sormalarını tercih ederim.
Onların bizden daha yeterli şeyler yapacaklarına inanıyorum. Gerek aileleri, gerek etrafları ve devletimiz için. Yardımlaşmayı tavsiye ediyorum. “Veren el alan elden üstündür” diye epey hoş bir kelamımız vardır. Sevgi ve hürmetle yaklaşın, onları dinleyin. söylemiş oldukleri yanlış da olsa siz yanlışsız bildiğinizi tatlı bir üslupla anlatın. kucak dolusu dua edelim. En ucuz ikram odur.
Hocam nasıl bir ortamda çocukluğunuz geçti?
Babam astsubaydı. bir müddet anneannem ve dedemlerle yaşadık. Dedemler Balkanlar’dan İzmir’e muhacir olarak göç etmişler. Fakat Yunan İzmir’i işgal edince, “Düşman bizi burada da buldu” deyip Ankara’ya göç etmişler. Bir devir Ankara’da Meclis açılınca orada vazife yapmış dedem. Merhum annem İzmir’de Cumhuriyet’in ilan edildiği gün ve yılda dünyaya gelmiş. Annem genç bir kızken konutlarının bitişiğindeki konutu İzmir’e nazaranvli olarak gelen babam ve arkadaşı tutmuş. Bu sırada babam, annemi görüp beğenmiş. Evlenmişler. Gezmeyi seven bir aileydi. Ben büyük çocuk olarak annemin en büyük yardımcısıydım. Savaş yıllarının sonu yoklukların olduğu yıllar, her şeyin karneyle alındığı senelerda geçti çocukluğum.
Öğretmenliğe nasıl karar verdiniz?
Komşu çocuklarıyla oyunlar oynuyoruz en sevdiğim oyun çocuklarla öğretmenlik oynamak. Okulda yeterli bir öğrenciydim ve o periyotta okula giden komşu çocuklarının birçoklarının anne babası okuma yazma bile bilmiyor. Ben de mahallede kendi derslerimi bitirdikten daha sonra bu çocukların ödevlerine yardım etmeye başladım. Hatta o periyotta komşular bana bu yardımlarımdan dolayı ortalarında para toplayıp emeğimin karşılığını vermek istediler. “Biz komşuyuz ne demek para, ben bu biçimde ders vermem” dedim.
Aileniz teşvik etti mi?
Babam öğretmen olmamı istiyordu lakin İngilizce öğretmeni olmamı daha fazlaca istiyordu. Kendisi yabancı lisanın ehemmiyetini epeyce erken yaşta fark edip İngiliz Kültür Derneği’nden ders almıştı. bu biçimdece babamın nazaranvinden dolayı bulunduğumuz Çorum’da Öğretmen Okulu’na başladım lakin sınıf öğretmeni oldum. Bu ortada babam da İngilizce dersinde kasvet yaşayan husus komşunun çocuklarına akşamları İngilizce dersi vermeye başladı. bu vakitte babam lisan bildiği için askerden nazaranvli olarak Amerika’ya altı aylık makine eğitimi için kursa gönderildi. Babam dönünce de hatırlıyorum meskenin salonuna herkes toplanır anılarını dinlerdi.
Okulda hangi dersleri seviyordunuz?
Babamın hayalini benden daha sonra kız kardeşim gerçekleştirdi ve İngilizce öğretmeni oldu. Resime ve müziğe kabiliyetim fazlaca fazlaydı. Müzik hocamız konservatuara gitmemi istedi lakin babam istemedi. bu biçimdece öğretmen okulunda eğitim gördüm. Bir yıl İzmir’in Tire ilçesinin bir köyünde öğretmenlik yaptıktan daha sonra da bir daha İzmir’e ailemin yanına döndüm ve İzmir’de öğretmenlik mesleğine devam ettim.
İLK GÖRÜŞTE AŞK
O senelerda örtülü pek kimse yok değil mi? Örtünmeye nasıl karar verdiniz pekala?
Hikaye aslında İzmir’de öğretmenken okuldaki arkadaşlarla İstanbul’a tatile gezmeye gittiğimizde başladı diyebilirim.
Nasıl bir seyahatti bu?
İzmir merkezde öğretmenim. Mesleğimin beşinci yılıydı ve biz öğretmen arkadaşlarımızla sık sık seyahatlere de çıkardık. bir daha bu biçimde bir seyahat programı yaparken “İstanbul’a gidelim” diye kararlaştırdık. İstanbul’u sinemalarda seyrediyoruz fakat hiç görmemişiz. O yaz İstanbul’a bir ay tatil yapmaya geldik.
Hangi yıllar hocam?
1965 yılı. Çengelköy İlköğretim Okulu’nda kalıyoruz. Hanımlar bir tarafta kalıyor erkekler ve aileler öteki tarafta kalıyor. Sabah kahvaltısını yapıp İstanbul’u dolaşmaya çıkıyoruz. Bir gün beni aşağıdan çağırdılar. Bizim de İstanbul’da bir akrabamız var onlar geldi sanıyorum. Saçımda bigudilerle aşağı indim ki bir beyefendi.
Kimmiş?
Ben de tanıyamadım. Ancak o kendisini tanıttı ve beni öğretmenlerle bir arada gezerken gördüğünü ve niyetinin fazlaca önemli olduğunu söylemiş oldu.
Size aşık mı olmuş? Nerede görmüş?
Çengelköy Vapur İskelesi’nde görmüş birinci. sonrasındasında da bizi takip etmiş. Alışılmış benim bunlardan hiç haberim yok. daha sonra benimle ilgili bütün ayrıntıları gelen gruptaki beyefendilerden öğrenmiş.
Sizin reaksiyonunuz ne oldu?
Benim birinci reaksiyonum olumsuzdu olağan. Görüşmek istemediğimi söylemiş oldum. Lakin olağan bu sefer de bana kendini tanıtan bir mektup göndermiş. Benim de kümede bir bekar kız arkadaşım daha var onla birlikte geziyoruz. Mektubu okuyup gülüyoruz falan.
Görüşmeye ikna edebildi mi pekala?
Israrla beni yemeğe çağırıyor. Arkadaşıma dedim ki “Bu bizim peşimizi bırakmayacak bari bir sefer konuşayım, istemediğimi söyleyeyim.” Çengelköy’de buluşup dinleyeceğim kendisini. Bizi yemeğe götürmek istiyor ben yemeği kabul etmedim lakin dondurma teklifini kabul ettik. Natürel o bu birinci buluşmada o kadar heyecanlandı ki. her neyse ben okula döndüğümüzde arkadaşıma dedim ki “Ben kümeden ayrılıp İzmir’e döneyim.’ Arkadaşım da ‘Ben de geleyim’ dedi ve biz bir arada İzmir’e döndük. Natürel annemler şaşırdı.
Ne dediniz ailenize?
Anneme özetlemek gerekirse olayı anlattım. Annem yolda gördüğü adamları gösteriyor “bu biçimde biri mi?” Ben ise her gösterdiğine “Yok anne hiç beğenmedim” falan diyorum. Annem de “Allah, Allah bu adam kimmiş” diye merak ediyor güzelce.
İZMİR’E GELDİ ARDIMDAN
Sizin ömrünüzü değiştirecek kişi aslında değil mi?
Evet lakin ben bu biçimde hiç bir şey bilmiyorum alışılmış. O periyodun çağdaş kıyafetleri ortasında biriyim. Halbuki Allah hidayeti bu bireyle göndermiş,
Siz İzmir’e dönünce irtibatınız koptu mu pekala?
Hayır bir süre daha sonra beni postaniçin aradılar “Gelin telefon var” diye. O senelerda meskenlerde telefon yok natürel. Meskene geldim “Anne o bahsetmiş olduğum beyefendi, İzmir’e gelmiş sizlerle tanışmak istiyormuş.” Annem şaşırdı lakin “Gelsin” dedi doğal onlar da merak ediyor bu kim diye. Otelden o periyot epey moda olan Cadillac marka bir otomobil kiralamış, elinde armağanlarla geldi. Kapıyı annem açıp içeri aldı. Babam da içeride onun yanına geçirdi ve daha sonra annem yanıma gelip “Sen bu çocuğu mu beğenmedin?” diye bana sordu. her neyse ben girdim içeri “Hoş geldiniz” dedim. Babama kendini anlattı. Bir biçimde aileye kendini kabul ettirdi.
Ne iş yapıyordu? Ailenizi ve sizi nasıl ikna etti?
Kendisi hafız beraberinde müftülük diploması vardı. Ancak daha işe girmemiş. Ben de aslına bakarsanız birinci görüşmemde söylemiş oldum. “Benim bir işim var ancak siz daha işe girmemişsiniz. Siz evliliğe daha hazır değilsiniz” demiştim. Lakin işte insanın nasibi var ise oluyor.
HAFIZ OLMASI BABAMI ETKİLEMİŞ
Anne babanız mı sizi ikna etti? Nasıl oldu?
Annem de babam da beğendi. Bilhassa de babamın beğenmesinden etkilendim. Babamın sonucu beni de etkiledi. Zira onun fikirlerine epey paha verirdim. Babam astsubaydı ancak her sabah kalkıp sabah namazını kılan Demokrat Partili biri. Eşimin hafız olmasından bu yüzden çok etkilenmiş. Kısacası biz evlendik.
Aygün Köse ve eşi Halil İbrahim Köse birinci babaklerini kucaklarına aldıklarında.
İzmir’e mi yerleştiniz?
Eşim evlendiğimiz birinci yıl dokuz ay kadar Londra’ya gitti lisan öğrenmeye. Bana da “Aldırabilirsem seni de aldıracağım. Lakin aldıramazsam bir mühlet başka kalacağız” demişti. Ben de bu süreçte annemlerle beraberydim. Bu süreçte olağan mektuplaşıyoruz bana birtakım ikramlar gönderiyor.
EŞARPLARI BOYNUMA FULAR YAPIYORUM
Nasıl armağanlar?
Başörtüsü, kalın çorap. Alışılmış benim aklımın ucundan bile örtünmek geçmiyor. Çorabı kışın giyerim diyorum kendi kendime. Eşarbı boğazıma fular yapıyorum.
Size örtünün demiyor yani?
Hayır son derece şık kanıları olan bir tanesiydi. İşte bir başörtü gönderiyor akabinde bir başörtü daha çıkıyor paketten. Neymiş, birincisinin rengi cildime uyar mı uymaz mı bilmediği için bunu da almış göndermiş. Lakin aslında bana başörtü alıyor. Şık ve hem de kuvvetli bir ikna yeteneği vardı.
Siz nasıl örtündünüz pekala?
Londra’dan döndüğünde eşarpları sordu bir sefer “Ne yaptın?” diye. Ben de fular yaptım dedim. O da bir şey demedi, alışılmış benim de hiç aklımın ucundan bile örtünmek geçmiyor. Bir sefer gece yürüyüşe çıkacağız. “Karanlıkta kimse görmez sanki o fuları başına örtsen. Nasıl duruyor merak ediyorum” dedi. Birinci kere o denli yarım biçimde başıma örttüm.
İlk nasıl karar verdiniz örtünmeye?
O senelerda Şule Yüksel Şenler’in çeşitli kentlerde konferansları oluyor. Konuta aldığımız Bugün Gazetesi’nde bir daha Şule bayanın köşe yazıları var. Ben aslında yavaş yavaş ikna olmuşum ve namaza başlamışım. Okula gidip geliyorum bu yazıları okuyorum lakin asıl değişimi Şule Hanım’ın İzmir’deki konferansına gittikten daha sonra yaşadım.
DİNİ BİLGİYE AÇ BİR NESİLDİK
Hatırlıyor musunuz o konferansın bilgilerinı?
Eşim yazılarını okuduğum bayanın İzmir’de konferansı olduğunu söylemiş oldu ben de gitmek istedim. Hanımlar içeride beyefendiler dışarıda. Gittik ve oradaki o konuşmadan fazlaca etkilendim. Aslında Müslüman bir bayanın meskenine, eşine karşı nazaranvlerinden bahsediyordu. Ancak bizim periyodun gençliğinde bir açlık da vardı. O denli bir dönemki düşünün başörtüsünü yalnızca yaşlılar örterdi. Benim anneannem takardı. Namazı da bir daha meskenin yaşlıları kılardı. Bana da kimse “Kızım kalk namazını kıl” dememişti, o denli bir bilgim yok yani. Lakin hepimiz 30 gün orucumuzu tutardık. O fazlaca farklı bir durumdu. Bu yüzden dinlediklerim beni epey etkiledi.
Şule Yüksel Şenler’le tanışmanız hayatınızı değiştirdi diyebilir miyiz?
Öyle oldu. ondan sonrasında İstanbul’da da komşularla toplanıp daima bir arada nerede konferansı var ise giderdik.
Örtündükten daha sonra okula devam ettiniz mi?
Eşimin anlattığı ayetlerle bayanın örtünmesi gerektiğini anladım lakin hala başımda işe giderken başımı örtme fikri yok natürel. Beni yavaş yavaş ayetlerle anlata anlata eşim ikna etti. Lakin asla başını ört demedi. Demek bende hazırmışım ki örtünmek istedim. O devir çalıştığım okulda bir öğretmen vardı eşini kaybetmiş ve eşinin vefatından daha sonra bir değişim hayatış ve namaza başlamış. Okulda bu biçimde bir öğretmen vardı. Ben de onunla bir arada namaz kılmaya başladım. Kendi kendime “ O kılıyorsa ben niçin kılamayayım” dedim. Hadememiz kılıyordu bir de. Büyük bir odası vardı hademenin okulda. Orada gecede de yatardı. Bizim seccadelerimizi hadememiz odasında hazırlardı. Masraf orada kılardık.
Namaza başladıktan daha sonra mı örtündünüz?
Evet bir insan namaz kılıyorsa namazdan daha sonra niçin başını açsın dedim ve başımı da örtmek istedim. Lakin doğal okula gidince başımı açmak zorundaydım. bir süre bu biçimdece başımı örttüm.
OKUL İDARESİ ÖRTÜMDEN RAHATSIZ OLDU
Peki başınızı örtünce etrafınızdan nasıl reaksiyonlar aldınız?
İlk başta yarım örttüm başımı. Okulda da başım açıyordum fakat bundan okul idaresi rahatsız oldu. Namaza bir şey demediler ancak bu başörtüsüne beğenilen reaksiyon göstermediler. Bana akıl vermeye başladılar, kimi aksi aykırı bakmaya başladı. Dışarda örtmem bile okulda sorun oldu. Özellikle bayrak merasimlerinde misyon vermeye başladılar. Etrafta açık görünmem için dışarıdaki vazifelerimi artırdılar. Benden utanıyorlar. İstiyorlar ki dışarda da başı açık olayım. Yaşça büyük okuldaki hocalar bana akıl vermeye, eşimden ayrılmamı dolaylı yollarla tavsiye etmeye başladılar. Hatta okuldaki hocalar bir sefer konutumuza konuk gelmek istediler. Eşim de “Beyler farklı, hanımlar farklı oturur sohbet ederiz” dedi. Bunu da kabul etmedikleri için konutumuza gelmediler. esasen benim de o periyot ikinci çocuğum olunca bu baskılara dayanamayıp nazaranvimden ayrıldım.
O devirde İzmir’de dindar aileler var mı pekala görüştüğünüz?
Eşim İngiltere’den döndükten daha sonra tercüman olarak çalışmaya başladı. Bir Ramazan günü ise İzmir Müftülüğü’ne başvurup bir ay uzunluğu vaizlik yapmak istediğini söylemiş evrakı olduğu için müftülük de bu talebi kabul etmiş ve İzmir’de bir mescide vaiz olarak gorevlendirdi.
Hangi mescide gitti?
Çınar diye bir semt var orada bir cami. Bir gün bana dedi ki “Beni dinlemeye gelmek ister misin?” Eşim o mescitte görevine başladıktan daha sonra etrafındakilere “Bu caminin imamı kim?” diye sormuş. Onlar da falanca kişi demiş. Eşim de “Aa, o benim hafızlık arkadaşım” demiş ve tanışmışlar. O imam ve eşi de yeni evli genç bir çift. Benim birinci tanıştığım dindar aile bu aile oldu.
İZMİR’DE İKİ DİNDAR AİLEYDİK
O aile kimmiş?
Hanım İzmir Tireli imiş. Biz kaynaştık. Çok isteyeni varmış ancak babası “Ben namaz kılmayan birine kızımı teslim edemem” demiş. Bu beyefendi de oranın mescidine görevli imam olarak gidince, nasip olmuş. Baba kızını bu şahsa vermiş. Koca İzmir’de birbirini anlayan yalnızca iki aile düşünün o yılları.
hemen sonrasında İstanbul’a mı taşındınız?
Önce bahsetmiş olduğum aile taşındı. Ben de 13 yıllık öğretmenlikten daha sonra dediğim üzere çocuğum da olunca meslekten istifa ettim. Akabinde da 1973’te İstanbul Üsküdar Sultantepe’ye geldik. Bu sırada meskenini bize kiraya veren beyefendi eşime Fazilet Kız Kur’an Kursu’ndan bahsetmiş ve orada bir öğretmene muhtaçlık olduğunu söylemiş.
İstanbul’da bir daha öğretmenliğe döndüm
Aygün Köse ve eşi Halil İbrahim.
Fazilet Kız Kur’an Kursu o senelerda okula gitmeyen kız çocuklarının eğitim gördüğü bir okul değil mi?
İki yıllık bir okuldu. Başörtülü oldukları için ilkokuldan daha sonra okula gidemeyen kız çocuklarının dini eğitim aldığı bununla birlikte ortaokul ve liseyi dışarıdan bitirsinler diye de bizim üzere hocaların ders verdiği bir okul. Kent haricinden gelen yatılı kalan öğrenciler de vardı, kent ortasından öğrenciler de. Öğretmen takımı ise daha epey üniversite son sınıf öğrencileriydi. Geçen yıl vefat eden bir tarih hocamız vardı. O kadar hoş bir kümeyle bu vesileyle tanıştım ki. 50 yıl geçti biz hâlâ birbirimizle görüşürüz.
BANA DA OKUL OLDU
Kadrosunda kimler vardı?
Aynur Mısıroğlu vardı o da tarih derslerine girerdi. Mütercimlik de yapardı. beraberinde eczacı Fevziye Nuroğlu vardı. Hatice Suat anne dediğimiz bir pirin kızı vardı. Yahya Efendi Dergahı’nın son şeyhiymiş babası. Suriye’den göç edip gelmiş. Eşi de karşıda ya Beyazıt ya da Süleymaniye Kütüphanesi’nin müdürlüğünü yapmış bir devir. Emekli olunca Üsküdar’a gelmişler. Öğretmenleri seçen heyetteydi. Melahat Yalçıntaş var bir daha. Bu okulda dört yıl öğretmenlik yaptım. Orada hayli hoş bir etraf kurdum. Aynur hanım Beylerbeyi’nde otururdu. Onun konutunda Hatice Suat Anniçin bayan ilmihali dersleri alırdık. Orada birbirimize daha bir alıştık ve epey şey öğrendim, benim için de bir okuldu orası.
Öğrenciler nasıldı?
Hepsi epey zeki çocuklardı. Çok gayretlilerdi. Ders çalışmadan gelen öğrenciyi hatırlamıyorum. esasen hepsi de girdikleri imtihanları iki devirde verip mezun oldular. çabucak sonrasında ilahiyat okuyan, öğretmenlik, eczacılık mezunu fazlaca öğrenciler vardı. Yüksek okul bitiren oldukcatu. çabucak sonrasında çocuklarım dünyaya gelince bir daha öğretmenliğe orta verdim. 90’lı yılların başında bu kere da bir anaokulunda çalıştım.
Başörtüsü sorunu yaşadınız mı?
Evet. Fevziye Nuroğlu Erenköy tarafında eski ahşap bir köşkü anaokulu olarak açtı ve buraya yönetimci olarak beni almak istedi.
OĞLUNUN DÜĞÜNÜNE GİDEMEYEN ANNELER OLDU
O günlerle ilgili ne hatırlıyorsunuz?
Çok külfetli bir periyottu. Babam astsubay olduğu için evladı olarak orduevlerine girme hakkına sahiptim. Ancak başörtülü olduğum için kapıdan içeri alınmıyordum. Yani verilen haklardan tesettürüm niçiniyle yoksun kaldım. Hatta kızım Selimiye Orduevi’nde kalan annemle nişanlısını tanıştırmak istedi. Kızımı başörtüsü niçiniyle içeri almadılar. Felçli annem elinde bastonuyla kapıya geldi. Yasak niçiniyle tanışma bu türlü gerçekleşti bu biçimde bir periyottu. Oğlunun düğününe giremeyen anne babalar oldu o periyotta.
Siz bu vakitte idarecilik yaptınız. O periyotta neler yaşadınız?
Anaokulunun idarecisi oldum. Üç katlı ahşap bir konak. Bakımı da ısıtması da epeyce sıkıntı. Okul açılmadan evvel gittik. Genel bir paklık yapılmıştı lakin daha ayrıntılı paklık için birkaç hanım bir ortaya geldik. Vakıftan yetkililer açılış için bir yemek daveti vereceklerini söylemiş olduler. İki otomobille okula gittik. Biz altı hanım köşkü temizliyoruz. Birine “Prenses, prenses” diyorlar. Camlara çıkanlar, yerleri silenler falan düşünün. Bu prenses dedikleri bayanın uzunluğu da uzun olduğu için çıktı camlara. Bu ortada telefon geliyor bir yandan da kayıt alıyoruz. Biraz daha sonra pastaniçin pasta börek geldi, çay yaptık. İshakoğlu boyalarının bayanı var Rezzan Hanım hepimizi otomobiliyle meskene bıraktı. Yolda “siz prenses, saraylı diyorsunuz o kim” dedim. “Hakikaten prenses o. Kral Faruk’un kız kardeşi Prenses Hoşyer” diye karşılık verdi. Bir köşkte yaşıyor lakin bu hanımlar hizmet için canla başla çalışan insanlardı. Bu okulda çalışmaya başladım lakin epey düşünceli bir periyottu. Okula daima teftişe gelinirdi.
Neler hatırlıyorsunuz o teftişlerden?
Anaokulunu kapatmaya fazlaca çalıştılar. Bizim örtümüze taktılar. Başörtülü çalışamazsınız diye maaş kesintisi uyguladılar. Bir anaokuluna baskın halinde yedi müfettiş birden gelir mi? Bir de gelip didik didik ararlardı. Çocuklara Atatürk’ü sorarlardı. Bakalım anlatılıyor mu diye. bu biçimde acayip bir periyot. Çocuktan ne öğreneceksin? Alışılmış bir de Ulusal Eğitim toplantısına gittiğimde başımda örtü olduğu için kelamlı akına maruz kaldım. Geriden bir bayan kendini parçalayarak bağırıyor “Milli Eğitim okulunda başörtülü biri olur mu?” Ben hiç yanıt vermeyince ayağa kalkıp bir küme bağırıp çağırmaya başladı. Fakat ben hiç yanıt vermeden toplantıyı takip edip imzamı atıp çıktım.
Büyükler gençlere örnek olmalı
Aygün KÖse İzmir’de öğretmen arkadaşlarıyla bir arada.
Gençlerle aranız nasıl?
Onlarla bağlantı kurmayı seviyorum. Onlardan fazlaca şey öğrendim ve öğretmeye çalıştım. Çocuklardan uzak durduğunuz vakit onlar da sizden kaçıyor. hiç bir şeyi paylaşmıyor. Özellikle erkek çocuklarını epeyce güzel yetiştirmelerini anne ve babalara tavsiye ediyorum. Büyüklerin çocuklara örnek olacak davranışlarda bulunmaları gerekiyor. Çok sevdiğimiz evlatlarımıza güzellik yapalım derken kimi vakit farkına varmadan onları kendimizden uzaklaştırabiliyoruz. Buna fazlaca dikkat etmeliyiz. Birtakım çocuklarımız büyüklerine karşı nasıl davranması gerektiğini bilmiyor. Maalesef ailelerin çocuklarının her istediklerini yapmaları, çocukta bir üstünlük duygusu oluşturabiliyor. ömrü öğrenmeleri için zorlukları da yaşamaları gerekir. Fakat her dediği yapılan çocuklar ben merkezli olur ve toplum ortasında sıkıntı duruma düşebilirler.
TATLI LİSAN ÖNEMLİ
Gençlere neler tavsiye edersiniz?
Ben her vakit onlara örnek olmaya çaba ettim. hiç bir vakit şunu şöyleki yap, bunu bu biçimde yap dememeli. Kendi hikâyelerinizden de onlara nakledebilirsiniz. Çocuklar dinlemeyi pek sevmiyorlar. Çok uzun konuşmamak lazım. Ben birçok vakit bana soru sormalarını tercih ederim.
Onların bizden daha yeterli şeyler yapacaklarına inanıyorum. Gerek aileleri, gerek etrafları ve devletimiz için. Yardımlaşmayı tavsiye ediyorum. “Veren el alan elden üstündür” diye epey hoş bir kelamımız vardır. Sevgi ve hürmetle yaklaşın, onları dinleyin. söylemiş oldukleri yanlış da olsa siz yanlışsız bildiğinizi tatlı bir üslupla anlatın. kucak dolusu dua edelim. En ucuz ikram odur.